Τὰ κτιστὰ φῶτα τοῦ κόσμου καὶ τὸ Ἄκτιστο Φῶς τοῦ Χριστοῦ κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ. Μέρος Γ΄. (†) Ἀρχ. Γεώργιος Καψάνης

Τὰ κτιστὰ φῶτα τοῦ κόσμου καὶ τὸ Ἄκτιστο Φῶς τοῦ Χριστοῦ κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ.  Μέρος Γ΄

Μέρος Α΄-  Μέρος Β΄

Τί εἶναι ὅμως αὐτό τό Φῶς, γιά τό ὁποῖο μέχρι τώρα ὁμιλοῦμε;
Ὁ Δυτικός μοναχός Βαρλαάμ ἐπηρεασμένος ἀπό τήν φιλοσοφία καί τόν οὑμανισμό δέν ἠμποροῦσε νά ἐννοήσῃ τόν ὀρθοδοξο τρόπο ἀσκήσεως καί προσευχῆς τῶν Ἁγιορειτῶν μοναχῶν, οὔτε τήν θεωρία τοῦ Θεοῦ ὡς Φωτός, τήν ὁποία ἀπελάμβαναν οἱ ἐξ ἀυθτῶν πενυματικότεροι.
Γι’ αὐτό ἄρχισε νά κατηγορῇ τούς μοναχούς, ὅτι τό βλεπόμενο ἀπό αὐτούς φῶς ἦταν ἤ κτιστό ἤ τό φυσικό φῶς τοῦ νοῦ16. Ἔτσι οἱ μοναχοί, πού κατά τόν Βαρλαάμ ἐξελάμβαναν τά κτιστά καί φυσικά φῶτα ὡς τό θεῖο Φῶς, ἐπλανῶντο. Κατά τόν ἴδιο φιλόσοφο, ὁ ἄνθρωπος δέν ἠμπορεῖ νά ἰδῇ τό θεῖο Φῶς, ὡς φῶς τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ, διότι οὐσία του Θεοῦ εἶναι ἀπρόσιτη.

Τὰ κτιστὰ φῶτα τοῦ κόσμου καὶ τὸ Ἄκτιστο Φῶς τοῦ Χριστοῦ κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ. Μέρος Β΄. (†) Ἀρχ. Γεώργιος Καψάνης

Τὰ κτιστὰ φῶτα τοῦ κόσμου καὶ τὸ Ἄκτιστο Φῶς τοῦ Χριστοῦ κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ.  Μέρος Β΄

 Μέρος Α΄  - Μέρος Γ΄

Ἡ ἔλευσις τοῦ Χριστοῦ γίνεται γιά νά ἀρθῇ μέ τήν ἔλλαμψι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τό σκοτεινό κάλυμα ἀπό τίς πιστές καί ἀληθινά ἄξιες ψυχές12.
Τήν ἔλλαμψι τοῦ φωτός αὐτοῦς «προϋπέγραψε» ὁ Θεός στά χρόνια τῆς Παλαιᾶς Δαθήκης καί μάλιστα κατά την τεσσαρακονταετῆ πορεία τοῦ Ἰσραήλ στήν ἔρημο, «ἐπλήρωσε δέ ὁ Χριστός τοῖς βεβαίως εἰς αὐτόν πιστεύουσι καί δι’ ἔργων τήν πίστιν ἐπιδεικνυμένοις, ἐνιείς (ἐνσταλάζων) τόν φωτισμόν τοῦ Πνεύματος καί τό φωτιστικόν αὐτοῦ σῶμα προτιθέμενος εἰς βρῶσιν»13.

Τὰ κτιστὰ φῶτα τοῦ κόσμου καὶ τὸ Ἄκτιστο Φῶς τοῦ Χριστοῦ κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ. Μέρος Α΄.(†) Αρχ. Γεώργιος Καψάνης

Τὰ κτιστὰ φῶτα τοῦ κόσμου καὶ τὸ Ἄκτιστο Φῶς τοῦ Χριστοῦ κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ. Μέρος Α΄

Μέρος Β΄ -  Μέρος Γ΄

Ὁ ἄνθρωπος εἶναι πλασμένος γιά τό Φῶς. Τό Ἄκτιστο, ἄναρχο, ὑπερούσιο, ὑπέρκαλλο, τρισήλιο Φῶς τῆς Ἁγίας Τριάδος.
Εἶναι πλασμένος, κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο, ἀπό τόν «ὑπερφαῆ καὶ ἀρχέφωτον Θεόν»,  γιά νά πληροῦται «νοεροῦ φωτός», ὡς «λογική φύσις ἐπιτηδείως πρός κατάλληλον φωτοληψίαν ἔχουσαν»1.
Κάθε λογική φύσις εἶναι δεκτική τοῦ θείου Φωτός. Λογικές φύσεις εἶναι οἱ φύσεις τῶν θεοειδῶν ἀγγέλων καί τῶν ἀνθρώπων, ἄν καί οἱ ἄνθρωποι συναθροίζουν «εἰς ἕν νοῦν τε καί αἴσθησιν»2.

Ἡ Μοναχικὴ ζωὴ κατὰ τὸν Ἁγιορειτικό Τόμο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. Π. Γεώργιος Καψάνης Μέρος Δ'

Ἡ Μοναχικὴ ζωὴ κατὰ τὸν Ἁγιορειτικό Τόμο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. Μέρος Δ'

Μέρος Α'  Μέρος Β'  Μέρος Γ'

Τό τρίτο «ὅστις» ἀναφέρεται σέ ἐκείνους πού ἰσχυρίζονται ὅτι εἶναι Μασσαλιανοί ὅσοι λέγουν ὅτι ὁ νοῦς ἑδρεύει στήν καρδιά ἤ στόν ἐγκέφαλο.
Σύμφωνα μέ τήν πατερική καί νηπτική ἀνθρωπολογία, ἡ οὐσία τοῦ νοῦ εἶναι στήν καρδιά, ἀλλά ἡ ἐνέργειά του ε ἶναι στόν ἐγκέφαλο11. Ἡ προσευχή πού γίνεται στήν καρδιά, ὅταν ἡ ἐνέργεια τοῦ νοῦ ἐπιστρέφῃ σ’ αὐτήν, εἶναι ἡ τελεία προσευχή.
Ἡ ἄσκησις νά συγκεντρώσουμε τόν νοῦ μας, νά τόν ἀπαλλάξουμε ἀπό κάθε διάχυσι καί διασκορπισμό καί νά τόν βυθίσουμε στήν καρδιά, ὁδηγεῖ στήν ἀληθινή προσευχή. Ἔτσι ἡ προσευχή μας δέν εἶναι κάτι τό διανοητικό μόνο ἀλλά προσευχή τοῦ ὅλου ἀνθρώπου ἀπό τό κέντρο του, τήν καρδιά ἑνωμένη μέ τοῦ νοῦ.

Τό τέταρτο «ὅστις» ἀναφέρεται σ’ ἐκείνους πού λέγουν ὅτι «τό ἐν Θαβωρίῳ τούς μαθητάς περιαστράψαν φῶς»12 εἶναι φάντασμα ἤ σύμβολον πού φαίνεται καί χάνεται, δέν ὑπάχρει καθ’ ἑαυτό καί εἶναι ἐνέργεια κατωτέρα τῆς νοήσεως. 

Ἡ Μοναχικὴ ζωὴ κατὰ τὸν Ἁγιορειτικό Τόμο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. Π. Γεώργιος Καψάνης Μέρος Γ'

Ἡ Μοναχικὴ ζωὴ κατὰ τὸν Ἁγιορειτικό Τόμο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. Μέρος Γ' 

Μέρος Α'   Μέρος Β' 

Τό δεύτερο «ὅστις» ἀναφέρεται σέ ὅσους πιστεύουν ὅτι ἡ τελεία ἕνωσις μέ τόν Θεόν εἶναι ἀποτέλεσμα μιμήσεως τοῦ Θεοῦ ἤ ἐξωτερικῆς σχέσεως μέ Αὐτόν, ὅπως εἶναι ἡ ἕνωσις δύο ἀγαπωμένων καί ὁμοψύχων ἀνθρώπων, καί πού ἐπίσης πιστεύουν ὅτι ἡ θεοποιός Χάρις του Θεοῦ εἶναι ἕξις -ἱκανότης ἀποκτηθεῖσα διά συνηθείας- τῆς λογικῆς φύσεως, πού ἐπιτυγχάνεται μέ μόνη τήν μίμησι, καί ὄχι ὑπερφυής ἔλλαμψις καί ἀπόρρητος καί θεία ἐνέργεια, ἡ ὁποία «ὁρᾶται ἀοράτως» ἀπό τούς ἀξίους καί «νοεῖται ἀπερινοήτως».
Ὁ φρονῶν τά ἀνωτέρω ἔχιε περιπέσει στήν ἀπάτη τῶν Μασσαλιανῶν9.
Ἡ θεώσις, κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο, δέν εἶναι ἀποτέλεσμα φυσικῆς δυνάμεως, διότι ὡς φυσικό κατόρθωμα δέν θά ἦτο δῶρο Θεοῦ καί δέν θά ἔκανε τόν θεούμενο ἄνθρωπο ἀνώτερο τῶν φυσικῶν του ὁρίων. Ἡ χάρις ὅμως τῆς θεώσεως ὑπερβαίνει τήν φύσι καί τήν ἀρετή καί τήν γνῶσι, κατά τόν ἅγιο Μάξιμο.

Ἡ Μοναχικὴ ζωὴ κατὰ τὸν Ἁγιορειτικό Τόμο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. Π. Γεώργιος Καψάνης Μέρος Β'

Ἡ Μοναχικὴ ζωὴ κατὰ τὸν Ἁγιορειτικό Τόμο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. 

Μέρος Α'

Ὁ τόμος συντάσσεται «διά τούς ἐξ ἰδίας ἀπειρίας καί τῆς πρός τούς ἁγίους ἀπειθείας ἀθετοῦντας τάς τοῦ Πνεύματος μυστικάς ἐνεργείας κρεῖττον ἤ λόγος ἐν τοῖς κατά πνεῦμα ζῶσιν ἐνεργουμένας καί δι’ ἔργων φανερουμένας, ἀλλ’ οὐ διά λόγων ἀποδεικυμένας»2.
Σέ τέσσαρες σειρές ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς μᾶς εἶπε τά βασικά στοιχεῖα τῆς πλάνης τοῦ Βαρλαάμ, χωρίς νά τόν ὀνομάσῃ. Οἱ Βαρλααμῖται ἀπορρίπτουν τίς μυστικές ἐνέργειες τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, δηλαδή τίς ἐνέργειες πού δίδουν τήν ἐμπειρία τῆς θέωσεως, διότι δέν ἔλαβαν πεῖραν τῶν ἐνεργειῶν αὐτῶν, ἀλλά καί δέν πείθονται στούς ἁγίους πού ἔχουν αὐτές τίς ἐμπειρίες.
Οἱ μυστικές αὐτές ἐνέργειες, μέ τρόπο πού ὑπερβαίνει τόν λόγο, ἐνεργοῦνται σέ ὅσους ζοῦν πνευματικά καί φανερώνονται μέ ἔργα χωρίς νά ἀποδεικύνωνται μέ λόγια.
Προϋπόθεσις γιά νά γνωρίσῃ κανείς αὐτές τίς μυστικές ἐνέργειες δέν εἶναι ἡ κοσμική γνῶσις καί σοφία, ἀλλά ἡ ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ζωή. 

Ἡ Μοναχικὴ ζωὴ κατὰ τὸν Ἁγιορειτικό Τόμο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. Π. Γεώργιος Καψάνης Μέρος Α'

Ἡ Μοναχικὴ ζωὴ κατὰ τὸν Ἁγιορειτικό Τόμο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. Μέρος Α'

                                                                                    

Εἰσηγήσεις εἰς τήν ἡμερίδα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Βεροίας καί Ναούσης μὲ θέμα: «ΑΣΚΗΣΙΣ ΚΑΙ ΘΕΩΣΙΣ. Ἡ ζωή καί ἡ διδασκαλία τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ», 22 Μαρτίου 1997.

Ἡ Ἐκκλησία καί ὁ Μοναχισμὸς ὀφείλουν πολλὰ στούς πρώτους ἀλλά καί στούς μεταγενεστέρους μοναχούς, κοινοβιάρχας καί νομοθέτας τοῦ κοινοβίου.
 Τόν Μ. Ἀντώνιο, τόν ἅγιο Παχώμιο, τόν Μ.Βασίλειο, τόν ἅγιο Θεόδωρο τόν Στουδίτη καί ἄλλους.
Ἐξ ἴσου ὅμως πολλά ὀφείλουμε καί στόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, πού μέ τούς σθεναρούς ἀγῶνες του κατά τοῦ Βαρλαάμ ἔσωσε τήν Ἐκκλησία καί τόν Ὀρθόδοξο μοναχισμό ἀπό τόν Δυτικό οὐμανισμό, τόν ὀρθολογισμό καί τήν αἵρεσι.
Ἐάν σήμερα ἡ Ὀρθδόξος Ἐκκλησία εὐαγγελίζεται τήν θέωσι καί ὁδηγεῖ στήν θέωσι τά μέλη της, αὐτό ὀφείλεται κυρίως στούς ἀγῶνες καί τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου.