Η στους πολλούς σκοτεινούς αιώνες της σκλαβιάς και των εξ αυτής δυσαριθμήτων βασάνων και πάμπολλων θυμάτων διατήρηση της ταυτότητας των Ελλήνων οφείλεται στην καθοριστική παρουσία και την εργώδη και θυσιαστική προσφορά της Ορθοδόξου Εκκλησίας, κλήρου και λαού. Η Εκκλησία ήταν που διατήρησε άσβεστη τη φλόγα της ελληνικής συνείδησης και προετοίμασε την εθνεγερσία. Αν δεν υπήρχε Εκκλησία μετά το 1453 το Έθνος θα είχε εξαλειφθεί και δεν θα αναδεικνυόταν το 1821. Γι’ αυτό και ορθώς ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος τόνιζε πως «Ορθοδοξία και Ελληνισμός είναι όπως το κρέας με το νύχι».
Γράφει σχετικά ο Σπ. Ζαμπέλιος: