Ἑρμηνεία τῆς Εὐαγγελικῆς περικοπῆς τῆς Κυριακῆς μετὰ τὰ Φῶτα ἀπὸ τὸν Ἱερὸ Χρυσόστομο

Κυριακὴ μετὰ τὰ Φῶτα (Ματθ. 4, 12-17)

Ἁγίου Ἰωάννου, ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως τοῦ Χρυσοστόμου

«Ἀκούσας δὲ ὁ Ἰησοῦς ὅτι Ἰωάννης παρεδόθη, ἀνεχώρησεν εἰς τὴν Γαλιλαίαν (Ὅταν ἄκουσε ὁ Ἰησοῦς ὅτι ὁ Ἰωάννης συνελήφθη κατὰ διαταγὴ τοῦ βασιλιᾶ Ἡρώδη Ἀντύπα καὶ ὁδηγήθηκε στὴ φυλακή, ἀναχώρησε ἀπὸ τὴν Ἰουδαία καὶ πῆγε στὴ Γαλιλαία)» (Ματθ.4,12). Γιὰ ποιόν λόγο ὁ Ἰησοῦς ἀναχωρεῖ ἀπὸ τὴν Ἰουδαία μόλις ἄκουσε γιὰ τὴ σύλληψη τοῦ Ἰωάννη τοῦ Βαπτιστῆ;
Ἐπειδὴ πάλι θέλει νὰ μᾶς διδάξει νὰ μὴ σπεύδουμε νὰ ἀντιμετωπίσουμε κατὰ μέτωπο τοὺς πειρασμούς, ἀλλὰ νὰ ὑποχωροῦμε καὶ νὰ ἀπομακρυνόμαστε ἀπὸ αὐτοὺς· διότι ἀξιοκατάκριτο δὲν εἶναι το νὰ μὴ ρίχνεις τὸν ἑαυτό σου στὸν κίνδυνο, ἀλλὰ τὸ νὰ μὴν ἀντισταθεὶς μὲ γενναιότητα, ὅταν πέσεις σὲ αὐτόν.
Αὐτὸ λοιπὸν θέλοντας νὰ διδάξει καὶ προσπαθῶντας νὰ περιορίσει τὸν φθόνο τῶν Ἰουδαίων, ἀναχωρεῖ γιὰ τὴν Καπερναούμ. Ἔτσι, ἀφ' ἑνὸς καὶ τὴν προφητεία ἐκπληρώνει καὶ ἀφ' ἑτέρου σπεύδει γιὰ νὰ ἁλιεύσει τοὺς μελλοντικοὺς διδασκάλους τῆς οἰκουμένης, ἐπειδὴ βέβαια διέμεναν ἐκεῖ, ἀσχολούμενοι βιοποριστικὰ μὲ τὸ ψάρεμα.

Ἐσύ, ὅμως, πρόσεξε, σὲ παρακαλῶ, μὲ ποιόν τρόπο, σὲ ὅλες τὶς περιπτώσεις κατὰ τὶς ὁποῖες σκοπεύει νὰ στραφεῖ στοὺς ἐθνικούς, ἀπὸ τοὺς Ἰουδαίους λαμβάνει τὶς αἰτίες καὶ τὶς ἀφορμές. Πραγματικά, καὶ στὴν προκειμένη περίπτωση, αὐτοὶ εἶναι πού, ἐπειδὴ ἐπιβουλεύτηκαν τὸν Πρόδρομο καὶ τὸν ἔριξαν στὸ δεσμωτήριο, ὠθοῦν τὸν Ἰησοῦ πρὸς τὴν εἰδωλολατρικὴ Γαλιλαία.
 (Ἡ Γαλιλαία εἶναι ἡ βόρεια ἀπὸ τὶς τέσσερις ἐπαρχίες τῆς Παλαιστίνης (Σαμάρεια, Ἰουδαία, Περαία, εἶναι οἱ ἄλλες τρεῖς).
Οἱ πρῶτοι κάτοικοί της ἀπὸ τὶς φυλὲς Ἰσαχάρ, Ζαβουλῶν, Νεφθαλεὶμ καὶ Ἀσὴρ ἀναμίχθηκαν μὲ ἀλλόφυλους καὶ γιὰ αὐτὸ καὶ τὴν ἀποκαλοῦσαν περιφρονητικὰ ὡς «Γαλιλαία τῶν ἐθνῶν». Παρὰ ταῦτα, οἱ Γαλιλαῖοι εἶχαν πνευματικότερη ἀντίληψη γιὰ τὸν Μεσσία, γι' αὐτὸ καὶ ἐξέλεξε ὁ Χριστὸς ἀπὸ ἐκεῖ τοὺς μαθητές Του).
 
Ὅτι, ἀπὸ τὴν ἄλλη, δὲν ἐννοεῖ ἕνα μέρος τοῦ ἰουδαϊκοῦ ἔθνους, οὔτε ὑπαινίσσεται ὅλες τὶς φυλές, πρόσεξε μὲ ποιόν τρόπο προσδιορίζει τὴν περιοχὴ ἐκείνη ὁ προφήτης, λέγοντας τὰ ἑξῆς: «Γῆ Ζαβουλὼν καὶ γῆ Νεφθαλεὶμ, ὁδὸν θὰλάσσης πέραν τοῦ Ἰορδάνου, Γαλιλαία τῶν ἐθνῶν· ὁ λὰὸς ὁ καθήμενος ἐν σκότει, εἶδε φῶς μέγα.
 (Ἡ περιοχὴ τῆς φυλῆς Ζαβουλῶν καὶ ἡ περιοχὴ τῆς φυλῆς Νεφθαλείμ, ποὺ ἐκτείνεται πλησίον τῆς θάλασσας τῆς Γενησαρὲτ καὶ ἀνατολικὰ τοῦ Ἰορδάνη ποταμοῦ, ἡ Γαλιλαία ἡ γεμάτη ἀπὸ εἰδωλολάτρες· ὁ λαὸς ποὺ καθόταν στὸ σκοτάδι τῆς θρησκευτικῆς ἄγνοιας καὶ πλάνης, εἶδε πνευματικὸ φῶς μέγα, τὸν Χριστό)» (Ἠσαΐας,9,1· Ματθ.4,15).
«Σκοτάδι» ἐδῶ ἐννοεῖ ὄχι τὸ αἰσθητό, ἀλλὰ τὴν πλανημένη πίστη καὶ ἀσέβεια, γι’ αὐτὸ καὶ πρόσθεσε: «Τοῖς καθημένοις ἐν χώρᾳ καὶ σκιᾷ θανάτου, φῶς ἀνέτειλεν αὐτοῖς.
 (Καὶ σὲ αὐτοὺς ποὺ κάθονταν ψυχικὰ ὑπόδουλοι στὴ χώρα, ποὺ τὴ σκεπάζει καταθλιπτικὸ τὸ πυκνότατο σκοτάδι τῆς ἁμαρτίας καὶ τοῦ θανάτου, ἀνέτειλε καὶ ἔλαμψε φῶς ἀπὸ τὸν οὐρανὸ)» (Ἠσαΐας 9,2, Μάτθ.4,16).
 
Γιὰ νὰ μάθεις λοιπὸν ὅτι οὔτε φῶς, οὔτε σκοτάδι αἰσθητὸ ἐννοεῖ, πρόσεξε ὅτι, ὅταν ὁμιλεῖ γιὰ τὸ φῶς, δὲν τὸ ἀποκαλεῖ ἁπλῶς «φῶς», ἀλλὰ «φῶς μεγάλο», τὸ ὁποῖο σὲ ἄλλο σημεῖο ὀνομάζεται «τὸ φῶς τὸ ἀληθινὸν» (Ἰω.1,9: « Ἦν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον.
 (Ὡς Λόγος καὶ ὡς δεύτερο πρόσωπο τῆς Θεότητος ἦταν πάντοτε ὁ Χριστὸς τὸ ἀπολύτως τέλειο φῶς, ἡ μοναδικὴ πηγὴ τοῦ φωτός, ποὺ φωτίζει κάθε ἄνθρωπο ποὺ ἔρχεται στὸν κόσμο)»).

Ἑρμηνεύοντας ἀπὸ τὴν ἄλλη τὸ «σκότος», τὸ ὀνόμασε «σκιὰν θανάτου». Ἔπειτα, δείχνοντας ὅτι δὲν βρῆκαν το φῶς, ἐπειδὴ οἱ ἴδιοι τὸ εἶχαν ἀναζητήσει, ἀλλὰ ὁ Θεὸς ἀπὸ ψηλὰ τοὺς φανερώθηκε, λέγει: «Φῶς ἀνέτειλε γι’ αὐτοὺς»· δηλαδὴ τὸ ἴδιο τὸ φῶς μόνο τοῦ ἀνέτειλε καὶ ἔλαμψε, δὲν ἔτρεξαν αὐτοὶ πρῶτοι πρὸς τὸ φῶς.
Πραγματικὰ οἱ ἄνθρωποι εἶχαν φτάσει σὲ ἔσχατα σημεῖα ἀπελπισίας, κατάπτωσης καὶ πνευματικῆς στασιμότητας, πρὶν ἀπὸ τὴν παρουσία τοῦ Χριστοῦ, καθὼς οὔτε κἂν περπατοῦσαν μέσα στὸ σκοτάδι, ἀλλὰ κάθονταν μέσα στὸ σκοτάδι. Αὐτὸ ἀκριβῶς ἦταν σημάδι ὅτι μήτε κἂν ἔλπιζαν ὅτι θὰ ἀπαλλαγοῦν ἀπὸ τὸ σκοτάδι αὐτό.
Γιατί σὰν νὰ μὴν ἤξεραν κἂν πρὸς τὰ ποῦ πρέπει νὰ προχωρήσουν, ἔτσι, ἀφοῦ τοὺς εἶχε καταλάβει τὸ σκοτάδι, κάθονταν, χωρὶς νὰ μποροῦν πλέον οὔτε νὰ εἶναι ὄρθιοι.

«Ἀπὸ τότε ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς κηρύσσειν καὶ λέγειν· μετανοεῖτε· ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν (Ἀπό τότε ἄρχισε ὁ Ἰησοῦς νὰ κηρύττει συστηματικὰ καὶ νὰ λέει: ‘’Μετανοεῖτε, διότι πλησίασαν οἱ ἡμέρες ποὺ ὁ Μεσσίας θὰ ἐγκαθιδρύσει καὶ στὴ γῆ τὴ βασιλεία τῶν οὐρανῶν μὲ τὴ νέα, πνευματική, ἅγια καὶ οὐράνια ζωή, ἡ ὁποία θὰ μεταδίδεται μέσα στὴν Ἐκκλησία τοῦ’’)» (Ματθ.4,17).
«Ἀπὸ τότε»· ἀπὸ πότε, δηλαδή; Ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ ὁ Ἰωάννης ρίχτηκε στὴ φυλακή. Καὶ γιὰ ποιό λόγο ὁ Ἰησοῦς δὲν κήρυξε ἐξ ἀρχῆς σὲ αὐτούς;
Γιατί ἐπίσης ἐξ ὁλοκλήρου χρειαζόταν τὸν Ἰωάννη, τὴ στιγμὴ ποὺ ἡ μαρτυρία τῶν ἔργων Του κήρυττε ἀπὸ μόνη της γιὰ τὸ Ποιός ἦταν ὁ Ἰησοῦς;
Γιὰ νὰ μάθεις καὶ ἀπὸ ἐκεῖ τὴν ἀξία Του, ὅτι ὅπως ἀκριβῶς ὁ Πατέρας, ἔτσι καὶ Αὐτὸς ἔχει προφῆτες· αὐτὸ ἀκριβῶς καὶ ὁ Ζαχαρίας ἔλεγε, ἀπευθυνόμενος στὸ νεογέννητο τότε γιό του, Ἰωάννη: «Καὶ σὺ, παίδίον, Προφήτης Ὑψίστου κληθήσῃ (Καὶ ἐσύ, παιδί μου, θὰ ἀναδειχθεῖς καὶ θὰ ἀναγνωρισθεὶς προφήτης τοῦ Ὑψίστου Θεοῦ, διότι θὰ προπορευθεῖς μπροστὰ ἀπὸ τὸν ἐνανθρωπήσαντα Κύριο, γιὰ νὰ ἑτοιμάσεις τοὺς δρόμους μέσα ἀπ’ τοὺς ὁποίους θὰ πλησιάσει τὸν καθένα ξεχωριστὰ ἀπ’ τοὺς ἀνθρώπους γιὰ νὰ τοὺς ὁδηγήσει στὴ σωτηρία)» (Λουκ. 1,76).
 
Καὶ γιὰ νὰ μὴν ἀφήσει καμία δικαιολογία στοὺς ἀναίσχυντους τοὺς Ἰουδαίους, αὐτὸ ἀκριβῶς καὶ ὁ ἴδιος ὁ Κύριος παρέθεσε ὡς παρατήρηση γι΄αυτούς, λέγοντας: «Ἦλθεν Ἰωάννης μήτε ἐσθίων, μήτε πίνων, καὶ λέγουσι·Δαιμόνιον ἔχει. Ἦλθεν ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐσθίων καὶ πίνων, καὶ λέγουσιν· Ἰδοὺ ἄνθρωπος φάγος καὶ οἰνοπότης, φίλος τελωνῶν καὶ ἁμαρτωλῶν. καὶ ἐδικαιώθη ἡ σοφία ἀπὸ τῶν τέκνων αὐτῆς! (Ἦρθε ὁ Ἰωάννης, ποὺ ζοῦσε ἀσκητικὴ ζωή, χωρὶς νὰ τρώγει καὶ χωρὶς νὰ πίνει ὅπως οἱ ἄλλοι, καὶ εἶπαν οἱ ἄνθρωποι τῆς γενεᾶς αὐτῆς ὅτι ‘’ἔχει δαιμόνιο’’. Ἦρθε ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος καὶ τρώγει καὶ πίνει, ὅπως κάθε φυσιολογικός, ἐγκρατὴς καὶ κοινωνικὸς ἄνθρωπος, καὶ λέγουν· ‘’νά, ἄνθρωπος φαγᾶς καὶ οἰνοπότης, φίλος τελωνῶν καὶ ἁμαρτωλῶν’’.
Καὶ ἔτσι ἡ θεία σοφία θαυμάστηκε καὶ δικαιώθηκε μόνο ἀπὸ τὰ συνετὰ τέκνα της, διότι χρησιμοποιεῖ πάντοτε σοφοὺς καὶ δικαίους τρόπους γιὰ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου")»  (Ματθ. 11,19).
 
Ἐξάλλου, ἦταν ἀνάγκη ἀπὸ ἄλλον προηγουμένως νὰ λεχθοῦν τὰ σχετικὰ μὲ Αὐτόν, καὶ ὄχι ἀπὸ τὸν Ἴδιο· διότι, ἐὰν ἀκόμη καὶ μετὰ ἀπὸ τόσο πολλὲς καὶ τόσο μεγάλες, καὶ μαρτυρίες καὶ θαυματουργικὲς ἀποδείξεις, ἔλεγαν: «Σὺ πὲρὶ σεαυτοῦ μαρτυρεῖς· ἡ μαρτυρία σου οὐκ ἔστιν ἀληθής.
 (Ἐσὺ δίνεις μαρτυρία γιὰ τὸ πρόσωπό σου συστήνοντας ἐγωιστικὰ τὸν ἑαυτό σου. Γιὰ τὴ μαρτυρία σου ὅμως αὐτὴ δὲν ἐγγυᾶται κανεὶς ὅτι εἶναι ἀληθινὴ καὶ ὅτι δὲν προέρχεται ἀπὸ φιλαυτία καὶ αὐτοθαυμασμό)» (Ἰω.8,13), ἐάν, χωρὶς νὰ ἔχει προηγηθεῖ ἡ μαρτυρία τοῦ Ἰωάννη, ἐμφανιζόταν πρῶτος ὁ Ἴδιος καὶ ἔδιδε μαρτυρία γιὰ τὸν Ἑαυτό Του, τί δὲν θὰ ἔλεγαν;
Γιὰ τὸν λόγο αὐτό, οὔτε κήρυξε πρὶν ἀπὸ τὸν Ἰωάννη, οὔτε θαυματούργησε, μέχρι τὴ στιγμὴ ποὺ ἐκεῖνος κλείστηκε στὴ φυλακή, ὥστε νὰ μὴ δημιουργεῖται μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ διχογνωμία ἀνάμεσα στὸ λαό.
Γι’ αὐτὸ οὔτε ἕνα θαυματουργικὸ σημεῖο δὲν ἔκανε ὁ Ἰωάννης, ὥστε καὶ μὲ ἐκεῖνον τὸν τρόπο νὰ παραδώσει τὸ πλῆθος στὸν Ἰησοῦ, καθὼς τὰ θαύματα θὰ τοὺς προσέλκυαν πρὸς ἐκεῖνον· διότι, μολονότι οἰκονομήθηκαν τόσα πρίν, καὶ πρὶν ἀπὸ τὴ φυλάκιση τοῦ Ἰωάννη στὸ δεσμωτήριο, καὶ μετὰ ἀπὸ αὐτήν, Τὸν ἀντιμετώπιζαν μὲ διστακτικότητα οἱ μαθητὲς τοῦ Ἰωάννου καὶ οἱ περισσότεροι ὑποψιάζονταν ὅτι δὲν ἦταν ὁ Ἰησοῦς ὁ Χριστός, ἀλλὰ ὅτι ὁ Ἰωάννης ἦταν ὁ Χριστός, ἐὰν δὲν γινόταν καὶ τίποτε ἀπὸ αὐτά, τί δὲ θὰ μποροῦσε νὰ συμβεῖ;

Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ Ματθαῖος κάνει τὴν ἐπισήμανση ὅτι «ἀπὸ τότε ἄρχισε ὁ Ἰησοῦς νὰ κηρύττει»· καὶ ὅταν ἄρχισε τὸ κήρυγμα, ὅ,τι κήρυττε ὁ Ἰωάννης, τὸ ἴδιο καὶ ὁ Ἰησοῦς δίδασκε (πρβ. Ματθ. 3,1-2: «Ἐν δὲ ταῖς ἡμέραις ἐκείναις παραγίνεται Ἰωάννης ὁ βαπτιστὴς κηρύσσων ἐν τῇ ἐρὴμῳ τῆς Ἰοὐδαίας καὶ λέγων· μετανοεῖτε· ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.
(Ἐκεῖνες τὶς ἡμέρες ποὺ ὁ Ἰησοῦς ἰδιώτευε στὴ Ναζαρέτ, βγῆκε ὁ Ἰωάννης ὁ βαπτιστὴς στὴ δημόσια δράση του. Καὶ κήρυττε στὴν ἔρημο τῆς Ἰουδαίας ποὺ ἐκτείνεται βόρεια ἀπὸ τὴ Νεκρὰ Θάλασσα καὶ δυτικὰ ἀπὸ τὸν Ἰορδάνη ποταμό.
Καὶ ἔλεγε: ‘’Μετανοεῖτε˙ ἀλλάξτε ἀποφασιστικὰ σκέψεις καὶ φρονήματα καὶ ζωή, διότι πλησιάζει ὁ καιρὸς ποὺ ὁ Μεσσίας θὰ ἐγκαθιδρύσει καὶ στὴ γῆ τὴ βασιλεία τῶν οὐρανῶν μὲ τὴν νέα οὐράνια ζωὴ ποὺ θὰ μᾶς φέρει’’)» καὶ Ματθ. 4,17: «Ἀπὸ τότε ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς κηρύσσειν καὶ λέγειν· μετανοεῖτε· ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.
(Ἀπό τότε ἄρχισε ὁ Ἰησοῦς νὰ κηρύττει συστηματικὰ καὶ νὰ λέει: ‘’Μετανοεῖτε, διότι πλησίασαν οἱ ἡμέρες ποὺ ὁ Μεσσίας θὰ ἐγκαθιδρύσει καὶ στὴ γῆ τὴ βασιλεία τῶν οὐρανῶν μὲ τὴ νέα, πνευματική, ἅγια καὶ οὐράνια ζωή, ἡ ὁποία θὰ μεταδίδεται μέσα στὴν Ἐκκλησία Του’’») καὶ δὲν ἀναφέρει τίποτε ἀκόμη γιὰ τὸν ἑαυτό Του τὸ κήρυγμα, τὸ ὁποῖο ἔκανε· διότι ἦταν ἀρκετὸ γιὰ τότε, τὸ νὰ παραδεχθοῦν καὶ αὐτό, ἐπειδὴ δὲν εἶχαν ἀκόμη τὴν ἁρμόζουσα γνώση γι΄Αὐτόν.
 
Γι’ αὐτὸ καὶ ὅταν ἀρχίζει δὲν λέγει τίποτε τὸ δυσάρεστο καὶ τὸ βαρύ, ὅπως ὁ Ἰωάννης, ποὺ ἔκανε ἀναφορὰ στὴν ἀξίνα καὶ τὸ ἄκαρπο δέντρο ποὺ ἐπρόκειτο ἀπὸ τὴ ρίζα του νὰ κοπεῖ πλέον, καὶ τὸ φτυάρι καὶ τὸ ἁλώνι καὶ τὸ ἄσβεστο πῦρ (πρβ. κήρυγμα Ἰωάννη τοῦ Βαπτιστῆ, Ματθ.3,10: «Ἢδη δὲ καὶ ἡ ἀξίνη πρὸς τὴν ῥίζαν τῶν δένδρων κεῖται· πᾶν οὖν δένδρον μὴ ποιοῦν καρπὸν καλὸν ἐκκόπτεται καὶ εἰς πῦρ βάλλεται.
 (Τώρα μάλιστα καὶ τὸ τσεκούρι τῆς θείας κρίσεως βρίσκεται κοντὰ στὴ ρίζα τῶν δένδρων, ἕτοιμο νὰ κόψει σύρριζα κάθε ἄκαρπο δένδρο.
 Κάθε δένδρο λοιπὸν ποὺ δὲν κάνει καλὸ καρπὸ κόβεται ἀπ’ τὴ ρίζα καὶ ρίχνεται στὴ φωτιά. Αὐτὸ θὰ πάθει καὶ κάθε ἄνθρωπος ποὺ δὲν ἔχει καρπὸ ἀρετῆς)»
καὶ Ματθ.3,11-12:«Αὐτὸς ὑμᾶς βαπτίσει ἐν Πνεύματι Ἁγὶῳ καὶ πυρί. οὗ τὸ πτῦον ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ καὶ διακαθαριεῖ τὴν ἅλωνα αὐτοῦ, καὶ συνάξει τὸν σῖτον αὐτοῦ εἰς τὴν ἀποθήκην, τὸ δὲ ἄχυρον κατακαύσει πυρὶ ἀσβέστῳ.
(Αὐτός λοιπὸν θὰ σᾶς βαπτίσει μὲ Ἅγιο Πνεῦμα καὶ μὲ τὴν καθαρτικὴ φωτιὰ τῆς θείας χάριτος. Κρατάει στὸ χέρι τὸ φτυάρι ποὺ λιχνίζει καὶ ξεχωρίζει τὸ σιτάρι ἀπὸ τὸ ἄχυρο.
Ἡ δίκαιη κρίση του δηλαδὴ εἶναι ἕτοιμη νὰ λειτουργήσει, καὶ θὰ καθαρίσει τελείως τὸ ἁλώνι του, δηλαδὴ τὸν κόσμο ὁλόκληρο.
Καὶ θὰ μαζέψει τὸ σιτάρι Του στὴν ἀποθήκη, δηλαδὴ τοὺς ἐνάρετους ἀνθρώπους στὴν οὐράνια βασιλεία, ἐνῷ τὸ ἄχυρο, δηλαδὴ τοὺς ἀμετανόητους, θὰ τοὺς κατακάψει μὲ φωτιὰ ποὺ δὲν σβήνει ποτέ)»), ἀλλὰ ἀναφέρει στὸ προοίμιο τῆς διδασκαλίας Του πράγματα χρηστὰ καὶ ἀγαθά, εὐαγγελιζόμενος στοὺς ἀκροατές Του τοὺς οὐρανοὺς καὶ τὴν ἐκεῖ Βασιλεία.

ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,
ἐπιμέλεια: Ἑλένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
Ἐπιμέλεια πολυτονισμοῦ: Ἄκτιστον

ΠΗΓΕΣ:

•    http://khazarzar.skeptik.net/pgm/PG Migne/John%20Chrysostom PG%2047-64/In%20Matthaeum.pdf
•    Ἁγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου Ἅπαντα τὰ ἔργα, πατερικὲς ἐκδόσεις «Γρηγόριος Παλαμᾶς», ΕΠΕ, ἐκδ. οἶκος «Τὸ Βυζάντιον», ἐπιλεγμένα ἀποσπάσματα ἀπὸ τὴν ὁμιλία ΙΔ΄, τόμος 9, σελ. 440-445 ,Θεσσαλονίκη 1978
•    Βιβλιοθήκη τῶν Ἑλλήνων, Ἅπαντα τῶν ἁγίων Πατέρων, Ἰωάννου Χρυσοστόμου ἔργα, τόμος 64, σέλ.31-34.
•    Π. Τρεμπέλα, Ἡ Καινὴ Διαθήκη μὲ σύντομη ἑρμηνεία (ἀπόδοση στὴν κοινὴ νεοελληνική), ἐκδόσεις ἀδελφότητος θεολόγων «Ὁ Σωτήρ», ἔκδοση τέταρτη, Ἀθήνα 2014.
•    Ἡ Καινὴ Διαθήκη, Κείμενον καὶ ἑρμηνευτικὴ ἀπόδοσις ὑπὸ Ἰωάννου Κολιτσάρα, ἐκδόσεις ἀδελφότητος θεολόγων «Ἡ Ζωή», ἔκδοση τριακοστὴ τρίτη, Ἀθήνα 2009.
•    Ἡ Παλαιὰ Διαθήκη κατὰ τοὺς ἑβδομήκοντα, Κείμενον καὶ σύντομος ἀπόδοσις τοῦ νοήματος ὑπὸ Ἰωάννου Κολιτσάρα, ἐκδόσεις ἀδελφότητος θεολόγων «Ἡ Ζωή», ἔκδοση τέταρτη, Ἀθήνα 2005.
http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia Diathikh/Biblia/Palaia Diathikh.htm
•    http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh Diathikh/Biblia/Kainh Diathikh.htm
•    http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient greek/tools/liddell-scott/index.html