Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός: ὁ μεγάλος Θεολόγος καὶ ὑμνογράφος τῆς Ἐκκλησίας. Λάμπρου Σκόντζου

Ἅγιός Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός: ὁ μεγάλος Θεολόγος καὶ ὑμνογράφος τῆς Ἐκκλησίας

Λάμπρου Κ. Σκόντζου, Θεολόγου - Καθηγητοῦ

Ἁγ. Ιωάννης  Δαμασκηνός - Φ. Κόντογλου

Οἱ μεγάλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας ἔβαλαν τὴ δική τους σφραγῖδα ὁ καθένας στὴ διατύπωση τῆς ἀποκαλυμμένης καὶ σώζουσας ἀλήθειας. Εἶναι ὄντως θαυμαστὸ τὸ γεγονὸς ὅτι οὐδέποτε ὑπῆρξε χρόνος στὴ δισχιλιόχρονη πορεία τῆς Ἐκκλησίας μας νὰ μὴν ὑπάρχουν Πατέρες καὶ διδάσκαλοι, οἱ ὁποῖοι ἐκφράζουν τὴν αὐτοσυνειδησία Της.
Μιὰ ἀπὸ τὶς μεγάλες πατερικὲς μορφὲς ὑπῆρξε καὶ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, ὁ ὁποῖος ἔζησε καὶ ἔδρασε σὲ μιὰ κρίσιμη ἐποχὴ γιὰ τὴν Ἐκκλησία, ὅπου ἡ εἰκονομαχία συγκλόνιζε τὰ θεμέλιά Της.
Γεννήθηκε στὴ Δαμασκὸ τῆς Συρίας περὶ τὸ 645 ἀπὸ εὐγενεῖς γονεῖς. Ἡ πατρίδα του, ὅπως καὶ ὅλη ἡ Μ. Ἀνατολὴ βρισκόταν στὴν ἐξουσία τῶν Ἀράβων κατακτητῶν. Ὁ πατέρας του Σέργιος ἦταν ὑπουργὸς τῶν οἰκονομικῶν τοῦ ἄραβα χαλίφη Ἀβδὲλ Μελὲκ τοῦ Α΄, φιλάνθρωπος καὶ προστάτης τῶν χριστιανικῶν πληθυσμῶν ἀπὸ τὶς αὐθαιρεσίες τῶν Ἀγαρηνῶν.
Τὸν γιὸ τοῦ Ἰωάννη τὸν θεώρησε ὡς δῶρο τοῦ Θεοῦ. Φρόντισε νὰ τοῦ δώσει εὐσέβεια καὶ μόρφωση. Διάλεξε ὡς δάσκαλό του ἕναν ἐπιφανῆ ἄνδρα ἀπὸ τὴν Ἰταλία, τὸν μοναχὸ Κοσμᾶ, τὸν ὁποῖο ἔσωσε ἀπὸ θάνατο. Αὐτός του δίδαξε θεολογία, φιλολογία, ρητορική, ἀστρονομία καὶ μουσική. Μαζὶ τοῦ μεγάλωνε καὶ σπούδαζε ὁ θετὸς ἀδελφός του Κοσμᾶς, τὸν ὁποῖο υἱοθέτησε ἡ οἰκογένειά του λόγῳ ὀρφάνιας. Εἶναι ὁ κατοπινὸς μεγάλος ποιητὴς τῆς Ἐκκλησίας μας, ἐπίσκοπος Μαϊουμὰ Κοσμᾶς ὁ Μελωδός.
Ὅταν ὁλοκληρώθηκαν οἱ σπουδὲς τῶν δύο νέων ὁ δάσκαλός τους μοναχὸς Κοσμᾶς ζήτησε τὴν ἄδεια νὰ ἀναχωρήσει γιὰ τὴ λαύρα τοῦ Ἁγίου Σάββα στὴν Παλαιστίνη, ὅπου κοιμήθηκε ἐν εἰρήνῃ. Λίγο ἀργότερα κοιμήθηκαν καὶ οἱ γονεῖς τους. Οἱ Σαρακηνοὶ ἐκτιμῶντας τὴ μόρφωση τοῦ Ἰωάννη του ἔδωσαν τὸ ἀξίωμα τοῦ πατέρα του, παρὰ τὴ θέλησή του, διότι ἐκεῖνος ποθοῦσε τὴ μοναχικὴ ζωή.
Τὸ 726 ὁ εἰκονομάχος αὐτοκράτορας τοῦ Βυζαντίου Λέων Γ΄ Ἴσαυρος (717-741) προκάλεσε τὴ μεγάλη εἰκονομαχικὴ ἔριδα, ἡ ὁποία γιὰ ἑκατὸ καὶ πλέον χρόνια συντάραξε τὴν Ἐκκλησία, μὲ ἀμέτρητους μάρτυρες καὶ ὁμολογητές. Ὁ Ἰωάννης ἀνάλαβε νὰ ὑπερασπίσει τὴν ὀρθόδοξη πίστη, στέλνοντας ἐπιστολὲς στὴ Βασιλεύουσα, στηλίτευε τὴν εἰκονομαχία ὡς φρικτὴ ἀσέβεια καὶ αἵρεση. Ὁ αὐτοκράτορας ἐξαγριώθηκε καὶ ἀποφάσισε νὰ βάλλει ἀνθρώπους νὰ τὸν συκοφαντήσουν στὸν ἄρχοντα τῶν Σαρακηνῶν, προκειμένου νὰ τὸν θανατώσει. Βρῆκε ἔμπειρο καλλιγράφο, ὁ ὁποῖος μιμήθηκε τὸν γραφικὸ χαρακτῆρα τοῦ Ἰωάννη, καὶ ἔγραψε ψεύτικη ἐπιστολὴ πρὸς τὸν αὐτοκράτορα, ὅτι δῆθεν ζητοῦσε ἀπὸ αὐτὸν νὰ ἀπελευθερώσει τὴ Δαμασκὸ ἀπὸ τοὺς Ἀγαρηνούς! Ἡ ἐπιστολὴ κοινοποιήθηκε στὸν Ἄραβα ἡγεμόνα τῆς Δαμασκοῦ, ὁ ὁποῖος πίστεψε στὴ συκοφαντία καὶ συνέλαβε τὸν Ἰωάννη. Διέταξε νὰ τοῦ κόψουν τὸ δεξὶ χέρι καὶ νὰ τὸ κρεμάσουν στὴν ἀγορὰ γιὰ παραδειγματισμό. Ὁ Ἰωάννης ζήτησε τὸ χέρι τοῦ ἀπὸ τὸν ἡγεμόνα καὶ μὲ θερμὴ προσευχὴ στὸ ναὸ τοῦ σπιτιοῦ του, στὴν Παναγία ἔγινε τὸ θαῦμα, κώλυσε καὶ ἀποκαταστάθηκε ἀπόλυτα!
Τὸ θαυμαστὸ αὐτὸ γεγονὸς ἄλλαξε τὴ ζωή του. Πῆρε τὴ μεγάλη ἀπόφαση νὰ πραγματοποιήσει τὸ νεανικό του πόθο, νὰ γίνει μοναχός. Ἀπελευθέρωσε τοὺς δούλους, ποὺ εἶχε κληρονομήσει ἀπὸ τοὺς γονεῖς του, μοίρασε τὴ μεγάλη περιουσία του στοὺς φτωχοὺς καὶ ἀναχώρησε γιὰ τὰ Ἱεροσόλυμα, τὴ Μονὴ τοῦ Ἁγίου Σάββα, ὅπου ντύθηκε τὸ μοναχικὸ ἔνδυμα καὶ ἄρχισε τὴν ἄσκηση. Μιὰ ἀπὸ τὶς ἀσκήσεις ποὺ τοῦ ὑπέβαλε ὁ ἡγούμενος ἦταν νὰ σιωπᾶ, νὰ μὴ γράφει καὶ νὰ μὴν ψέλνει, μέχρι ποὺ εἶδε ὁ πνευματικός του σὲ ὅραμα τὴν Θεοτόκο ἡ Ὁποία τοῦ σύστησε νὰ τὸν ἀφήσει
νὰ γράφει καὶ νὰ ψέλνει. Ὁ Ἰωάννης ἄρχισε νὰ γράφει τὰ σπουδαῖα θεολογικά του συγγράμματα καὶ νὰ συνθέτει ἐκκλησιαστικοὺς ὕμνους ἄφθαστου μεγαλείου.
Συνέγραψε τὸ περίφημο θεολογικὸ ἔργο: «Ἔκδοσις Ἀκριβὴς τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως», τὸ ὁποῖο εἶναι ἡ πρώτη συστηματικὴ δογματικὴ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἐπίσης συνέγραψε τὸ «Βίο Βαρλαὰμ καὶ Ἰωάσαφ», μιὰ διδακτικότατη ἁγιολογικὴ βιογραφία, «Διαλεκτικά», «Ἡ Θεοτόκος», «Κατὰ Μανιχαίων», κλπ. Παράλληλα ἔδινε τιτάνιους ἀγῶνες ὑπὲρ τῶν Ὀρθοδόξων, στηλιτεύοντας καὶ ἀποκρούοντας μὲ ἐπιτυχία τοὺς εἰκονομάχους. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης εἶναι ὁ κυριότερος ὑπερασπιστὴς τοῦ ὀρθοδόξου δόγματος κατὰ τὴν πρώτη φάση τῆς εἰκονομαχικῆς περιόδου. Ἡ Σύνοδος τοῦ 787 (Ζ ΄Οἰκουμενικὴ Σύνοδος), στηρίχτηκε στὴν ἀντιρρητικὴ διδασκαλία τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, ἀποκαθιστῶντας τὴν προσκύνηση τῶν Ἱερῶν Εἰκόνων.
Ταυτόχρονα συνέθετε τὰ χιλιάδες ὑμνογραφικὰ ποιήματα, τὰ ὁποῖα φέρουν τὴν ὑπογραφή του, κανόνες, ἰδιόμελα, προσόμοια, θεοτοκία, κ.α. σὲ Δεσποτικές, Θεομητορικὲς ἑορτὲς καὶ μνῆμες ἁγίων. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης εἶναι ὁ δημιουργὸς τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ λειτουργικοῦ βιβλίου τῆς Ὀκτωήχου, τὸ ὁποῖο περιέχει τὴν ὑμνολογία τῶν ὀκτὼ ἤχων. Ἔγραφε ὁ ἴδιος τοὺς ὕμνους καὶ τοὺς μελωδοῦσε, διότι ἐκτὸς ἀπὸ ποιητὴς ἦταν καὶ ἄφθαστος μουσουργός. Εἶναι αὐτὸς ποὺ ἐφεῦρε τὴν ὀκτώηχο καὶ ἐπινόησε τὴν σημειογραφία τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς. Ἀντιπροσωπευτικὰ παραδείγματα τοῦ ὑμνολογικοῦ τοῦ ἔργου εἶναι οἱ θεσπέσιοι κανόνες τοῦ Πάσχα «Ἀναστάσεως ἡμέρα» καὶ τοῦ ἰαμβικοῦ τῶν Χριστουγέννων «Ἔσωσε λαὸν θαυματουργῶν Δεσπότης». Γιὰ τοῦτο χαρακτηρίστηκε ὡς «χρυσορρόας ποταμὸς τῆς Ἐκκλησίας». Μαζὶ μὲ τὸν αὐτάδελφό του, ἅγιο Κοσμᾶ τὸ Μελωδό, εἶναι οἱ κορυφαῖοι ὑμνογράφοι τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ συγκαταλέγονται στοὺς μεγάλους ποιητὲς καὶ μουσουργοὺς τῆς παγκόσμιας ἱστορίας.
Χωρὶς νὰ τὴ θέλησή του χειροτονήθηκε πρεσβύτερος γιὰ νὰ ὑπηρετεῖ τὶς λειτουργικὲς ἀνάγκες τῆς Μονῆς. Ἀφοῦ ἔζησε μὲ ἀρετὴ καὶ ἁγιότητα, κοιμήθηκε σὲ ἡλικία 104 ἐτῶν στὶς 4 Δεκεμβρίου τοῦ 749. Ἡ μνήμη του ἑορτάζεται στὶς 4 Δεκεμβρίου.
Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς ἀνήκει ἀναμφίβολα στοὺς μεγάλους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ στοὺς μεγάλες πνευματικὲς μορφὲς τῆς ἀνθρωπότητας, ὁ ὁποῖος ἔβαλε τὴ δική του σφραγῖδα στὴ θεολογία καὶ ὑμνογραφία τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ στὸν παγκόσμιο πολιτισμό. Αὐτὲς οἱ λαμπρὲς προσωπικότητες θὰ πρέπει νὰ εἶναι καὶ γιὰ μᾶς τὰ φωτεινὰ ὁρόσημα, γιὰ νὰ ξαναβροῦμε τὸ δρόμο τῆς πνευματικῆς μας ἀναγέννησης.