28 Οκτωβρίου 1940: Το χρονικό της πρώτης ημέρας του Ελληνοϊταλικού πολέμου. Β΄ Μέρος

 28 Οκτωβρίου 1940:

Το χρονικό της πρώτης ημέρας του Ελληνοϊταλικού πολέμου. Β΄ Μέρος 

 Α΄ Μέρος   Γ΄ Μέρος   Δ΄ Μέρος

Στις 05.30 ο Συνταγματάρχης Δαβάκης διέταξε λακωνικά όλα τα τμήματά του: «Ἅμα λήψη παρούσης τεθῆτε εἰς συναγερμόν»10 και στις 06.40 εξέδωσε διαταγή προς όλους τους αξιωματικούς και στρατιώτες του Αποσπάσματος Πίνδου:
«Ὁ ὕπουλος γείτων μας αἰφνιδιαστικῶς μᾶς ἐπετέθη. Στόπ. Ἡ Ἑλλάς ἀναμένει ἀπό ἕνα ἕκαστον ἡμῶν νά προστατεύσωμεν τά σύνορά της καί τήν τιμήν της καί νά δώσωμεν ἕνα καλό μάθημα εἰς τόν εἰσβολέα. Στόπ. Φανῆτε Ἑλληνες καί κρατήσατε γερά τά ὅπλα μέ πίστιν εἰς τόν Θεόν καί τόν ἑαυτόν σας καί τούς Διοικητάς σας. Στόπ. Πειθαρχία, καρτερία και θάρρος. Στόπ. Ζήτω ἡ Ἑλλάς».11
Από τις 04.30 είχαν ενημερωθεί και τα στρατηγεία της ΙΧ Μεραρχίας και IV Ταξιαρχίας Πεζικού, που βρίσκονταν στο μέτωπο της δυτικής Μακεδονίας. Οι διοικητές των Β΄ και Γ΄ Σωμάτων Στρατού, αντίστοιχα, είχαν δώσει τηλεφωνικές διαταγές για συναγερμό των μονάδων και εφαρμογή του σχεδίου ΙΒα. Η κινητοποίηση ήταν άμεση.

Οι μονάδες που βρίσκονταν μακριά από τις θέσεις του συναγερμού, κυρίως λόγω των εργασιών της οχύρωσης, μετακινήθηκαν κατά τη διάρκεια της νύχτας και ως το πρωί είχαν καταλάβει τις θέσεις τους σύμφωνα με το σχέδιο.
Ανάλογη ήταν η αντίδραση και στις μονάδες που δεν βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή. Περιγράφει, χαρακτηριστικά, ο διοικητής του Αποσπάσματος Μετσόβου:
«Τήν 5 και 25΄ ὥραν 28ης Ὀκτωβρίου 1940 ἐκλήθη ὁ Διοικητής τοῦ ἀποσπάσματος εἰς τό τηλέφωνον παρά τοῦ Στρατηγοῦ Διοικητοῦ τῆς Ιης Μεραρχίας. Ἐν συντομίᾳ μοί ἀνεκοινώθη ἡ κήρυξις τοῦ Πολέμου ἐκ μέρους τῆς Ἰταλίας καί διετάχθην νά ἔχω τό ἀπόσπασμα ἕτοιμον πρός ἐκκίνησιν εἰς πρώτην διαταγήν. Ἀμέσως ἐτέθη ἐν συναγερμῷ τό Ἀπόσπασμα καί ἤρξατο ἡ διανομή πυρομαχικῶν εἰς τούς ἄνδρας, τό γέμισμα τῶν ταινιῶν διά τά αὐτόματα ὅπλα, διανομή τροφῶν, ἐπίταξις κτηνῶν ἐκ Μετσόβου διά τήν κίνησιν τοῦ Ἀποσπάσματος».12

Η ιταλική επίθεση

Οι ιταλικές δυνάμεις που θα αναλάμβαναν την εισβολή στην Ελλάδα ήταν το XXV Σώμα Στρατού στον τομέα της Ηπείρου, με δύναμη 42.000 ανδρών, το XXVI Σώμα Στρατού στη δυτική Μακεδονία, με δύναμη 44.000 ανδρών και η 3η Μεραρχία Αλπινιστών «Τζούλια», ανάμεσα στα δύο σώματα στρατού, με δύναμη 10.800 ανδρών. Το ιταλικό σχέδιο επιχειρήσεων προέβλεπε επιθετική κίνηση στον τομέα της Ηπείρου και στην Πίνδο και τήρηση αμυντικής, αρχικά, στάσης στην περιοχή ανατολικά της Κορυτσάς. Σε πρώτη φάση, η ιταλική προσπάθεια ήταν προγραμματισμένη στην κατεύθυνση Καλπάκι – Ιωάννινα – Πρέβεζα, με ταυτόχρονη κάλυψή της από δευτερεύουσες επιθέσεις, δυτικά στον τομέα της Πίνδου με κατεύθυνση Λεσκοβίκι – Σαμαρίνα – Μέτσοβο και ανατολικά κατά μήκος της παραλιακής ζώνης, με παράλληλη κατάληψη της Κέρκυρας.
Η ιταλική επίθεση εκδηλώθηκε νωρίτερα από την εκπνοή της προθεσμίας που έθετε το τελεσίγραφο, προκειμένου να εξασφαλιστεί ο αιφνιδιασμός. Δώδεκα ιταλικές φάλαγγες άρχισαν να κινούνται επιθετικά εναντίον των ελληνικών ελαφρών τμημάτων προκαλύψεως κατά μήκος ολόκληρου του αλβανικού μετώπου.
Η πρώτη επίθεση εκδηλώθηκε μεταξύ 04.30 και 05.00 στην ορεινή περιοχή της Πίνδου, από πέντε φάλαγγες και μικρότερα τμήματα της επίλεκτης Μεραρχίας Αλπινιστών, η οποία ήταν απόλυτα ενήμερη για τη διαμόρφωση του εδάφους και τις συνθήκες που επικρατούσαν στην περιοχή και είχε την κατάλληλη οργάνωση και εκπαίδευση. Αποστολή της ήταν να φθάσει στο Μέτσοβο και να αποκόψει την οδό διαφυγής προς τα ανατολικά των ελληνικών δυνάμεων της Ηπείρου. 

Τα ελληνικά προκεχωρημένα φυλάκια και προκαλυπτικά τμήματα του Αποσπάσματος Πίνδου ήταν τα πρώτα που δέχθηκαν τα εχθρικά πυρά. Ωστόσο, δεν αιφνιδιάστηκαν, ήταν ήδη προετοιμασμένα για επίθεση από τις 25 Οκτωβρίου και καθημερινά σε συναγερμό από τις 04.00 το πρωί.
Ο καιρός ήταν βροχερός και παγερός και οι συνθήκες δύσκολες, λόγω του λασπώδους εδάφους – την επόμενη ημέρα έπεσε το πρώτο χιόνι, που εξελίχθηκε στον χειρότερο εχθρό των στρατευμάτων.13 

Τη μεγαλύτερη πίεση δέχθηκε ο κεντρικός υποτομέας του Αποσπάσματος, καθώς οι δυνάμεις που επιτέθηκαν εναντίον του ήταν κατά πολύ υπέρτερες και διέθεταν σοβαρή υποστήριξη σε πυροβολικό και βαρείς όλμους. Χαρακτηριστικές είναι οι τηλεφωνικές αναφορές του Αντισυνταγματάρχη Δημήτριου Μισύρη, που λάμβανε ο Συνταγματάρχης Δαβάκης από νωρίς το πρωί:
«Ὥρα 5.15΄. Δύο τάγματα ἐπιτίθενται κατά φυλακείων Λόχου Βουρμπιάνης».
«Ὥρα 8.05΄. Πρός 613 Μονάδα. Ἀναφέρω προσβολήν φυλακείων ἀπό ὥρας 4ης πρωϊνῆς. Ἐλήφθησαν μέτρα».
«Ὥρα 8.07΄. 613 Μονάδα. Ὡς ἀναφέρει ἡ Βουρμπιάνη 21ον καί 22ον φυλάκιον ἀνθίστανται, 23ον ὑπεχώρησε, 24ον κατελήφθη».
«Ὥρα 10.30΄. Ἀντίστασις Καρδάρη μέχρι 9.30. Ἐλλείψει πυρομαχικῶν καί λόγῳ ἀπειλῆς ὑπερφαλαγγίσεως ἠναγκάσθησαν συμπτυχθῶσι».14

Στον τομέα της Ηπείρου, επτά ιταλικές φάλαγγες διήλθαν τη μεθόριο στις 05.30 το πρωί και επιτέθηκαν κατά των ελληνικών φυλακίων προκαλύψεως με την υποστήριξη του πυροβολικού και της αεροπορίας. Το ιταλικό πυροβολικό πραγματοποίησε βολές εναντίον των κόμβων συγκοινωνιών και της στενωπού Χάνι Δελβινάκι. 

Στην περιοχή της Θεσπρωτίας, οι ιταλικές δυνάμεις άρχισαν από τις 07.00 να πλήττουν με βαρύ πυροβολικό τους Φιλιάτες και να επιτίθενται κατά των ελληνικών φυλακίων. Τα τμήματα προκαλύψεως της VIII Μεραρχίας, αφού αντέταξαν επαρκή αντίσταση, συμπτύχθηκαν προς τις προκαθορισμένες θέσεις τους, επιβραδύνοντας τον εχθρό σύμφωνα με το σχέδιο επιχειρήσεων και τις διαταγές της διοίκησής τους.
Στη δυτική Μακεδονία, στην περιοχή μεταξύ Γράμμου και Μεγάλης Πρέσπας, δεν εκδηλώθηκε επιθετική ενέργεια τις πρώτες πρωινές ώρες. Οι ιταλικές δυνάμεις περιορίστηκαν σε βολές πυροβολικού κατά διαφόρων σημείων της ελληνικής αμυντικής τοποθεσίας τηρώντας και οι ίδιες στάση αμυντική.
Ταυτόχρονα με την εισβολή των χερσαίων δυνάμεων, η ιταλική αεροπορία εκδήλωσε σφοδρή δράση τόσο κατά των στρατευμάτων του μετώπου όσο και εναντίον κέντρων επιστρατεύσεως στα μετόπισθεν, κόμβων συγκοινωνιών, τεχνικών έργων και αεροπορικών βάσεων στο εσωτερικό της χώρας. 

Στην Αθήνα, τα πρώτα αεροπλάνα ακούστηκαν στις 09.20 και λίγο αργότερα βομβαρδίστηκαν το λιμάνι του Πειραιά και το αεροδρόμιο του Τατοΐου, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Ταυτόχρονα, ιταλικά αεροσκάφη βομβάρδισαν την Πάτρα, βάλλοντας από χαμηλό ύψος, εναντίον του πλήθους που είχε συγκεντρωθεί σε δρόμους και πλατείες, με αποτέλεσμα να θανατωθούν 50 άτομα και να τραυματιστούν άλλα 100. 

Σκοπός ήταν κυρίως να πληγεί η γραμμή συγκοινωνιών Πατρών-Κρυονερίου, μέσω της οποίας ενεργούνταν οι μεταφορές στρατευμάτων και υλικού στην Αιτωλοακαρνανία και από εκεί στην Ήπειρο. 

10 Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ, Φ.668/Ε/82.
11 Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ, Φ.668/Ε/79.
12 Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ, Φ.692/Β/1.

13 Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ, Φ.668/Α/1.
14 Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ, Φ.668/Β/2.

Εκδόσεις της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού για τον Ελληνοϊταλικό και Ελληνογερμανικό Πόλεμο