28 Οκτωβρίου 1940: Το χρονικό της πρώτης ημέρας του Ελληνοϊταλικού πολέμου. Δ΄ Μέρος (τελευταίο)

28 Οκτωβρίου 1940:

Το χρονικό της πρώτης ημέρας του Ελληνοϊταλικού πολέμου. Δ΄ Μέρος 

Α΄ Μέρος.   Β΄ Μέρος  Γ΄ Μέρος

Ο απολογισμός της πρώτης ημέρας των επιχειρήσεων

 

Οι πληροφορίες για την εξέλιξη των επιχειρήσεων από τα μέτωπα του πολέμου κατέφθαναν στο Γενικό Επιτελείο Στρατού καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας :

«Ὥρα 10.15΄ ἀεροπλάνον ἀγνώστου ἐθνικότητος ἐξετέλεσε ἀναγνώρισιν ὑπεράνω Ἱεροπηγῆς καί Νεστορίου» (ΙΧ Μεραρχία).

«Φυλάκιον 39ον βομβαρδισθέν ἰσχυρῶς συνεπτύχθη πρός Κέντρον ἀντιστάσεως Κρυσταλλοπηγῆς. Ἐπί χερσονήσου Πυξοῦ μέχρι τῆς 10ης ὥρας βολαί Πυρ/κοῦ. Φυλάκεια Χερσονήσου διατηροῦν θέσεις των» (IV Ταξιαρχία).

«Ὥρα 11.45΄. Τό 22ον φυλάκειον πρό ὑπερτέρων δυνάμεων συνεπτύχθη» (Απόσπασμα Πίνδου).

«Ὥρα 14.10΄. Λόχος Τάγματος Προκαλύψεως Φιλιατῶν ὑπό σφοδρόν πῦρ Πυροβολικοῦ καὶ Πολυβόλων καὶ κατόπιν ἐπιθέσεως τριῶν ἐχθρικῶν φαλάγγων πρός χωρία Κότσικα καὶ Λιόπεσι συνεπτύχθη ἐπί τῆς δευτέρας γραμμῆς…» (VIII Μεραρχία).

«Τήν 15ην ὥραν ἐβομβαρδίσθη τό χωρίον Δολιανά (10 χιλ. Ανατολ. Χάνι Δελβινακίου)» (Διοίκηση Αντιαεροπορικής παθητικής Αεραμύνης).25

Η κατάσταση φαινόταν να εξελίσσεται ομαλά στην Ήπειρο και στη δυτική Μακεδονία. Στον τομέα της Ηπείρου, παρά την αρχική εχθρική πίεση, η σύμπτυξη των τμημάτων της VIII Μεραρχίας έγινε κανονικά και μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις κάπως εσπευσμένα, στον τομέα Ελαίας – ποταμού Καλαμά. 

Το απόσπασμα καταστροφών της μεραρχίας ανατίναξε βάσει του σχεδίου τις γέφυρες του Αώου ποταμού, εκτός από τη γέφυρα Χάνι Μπουραζάνι, η οποία δεν καταστράφηκε λόγω κακής πυροδότησής της. 

Οι Ιταλοί, μετά την απροσδόκητη αντίσταση των ελληνικών τμημάτων προκαλύψεως κινήθηκαν διστακτικά και δεν κατάφεραν παρά μόνο μέχρι το βράδυ να καταλάβουν με τη Μεραρχία Φερράρα τη γραμμή υψώματα Κερασόβου – Χάνι Δελβινάκι – Κοκολάκη – υψώματα Μερόπης – γέφυρα Μπουραζάνι – χωριό Καβάσιλα, και με τη Μεραρχία Σιένα το χωριό Άγιοι Πάντες και τα υψώματα αμέσως βόρεια των Φιλιατών.

Στη δυτική Μακεδονία, στο μέτωπο της IX Μεραρχίας και IV Ταξιαρχίας, οι ιταλικές δυνάμεις τήρησαν στάση αμυντική. Περιορίστηκαν σε βολές πυροβολικού κατά διαφόρων σημείων της ελληνικής αμυντικής τοποθεσίας και σε ορισμένα εγχειρήματα εναντίον φυλακίων των προκαλυπτικών τμημάτων. 

Τα Β΄ και Γ΄ Σώματα Στρατού δεν ανέπτυξαν επιθετική δραστηριότητα, όπως προέβλεπαν οι οδηγίες του Γενικού Επιτελείου. Ως το βράδυ, η IX Μεραρχία και η IV Ταξιαρχία είχαν καταλάβει με το σύνολο σχεδόν του όγκου τους την τοποθεσία ΙΒα

Αντίθετα, στον Τομέα της Πίνδου, η κατάσταση παρουσιαζόταν ανησυχητική, γιατί οι εκεί ελληνικές δυνάμεις αφού δεν κατόρθωσαν να επιβραδύνουν τους επιτιθέμενους πριν από την τοποθεσία αντιστάσεως, αναγκάστηκαν να αποσυρθούν από το μεγαλύτερο μέρος της και να συμπτυχθούν σε νέα τοποθεσία προς τα πίσω. 

Ιδιαίτερα στον κεντρικό υποτομέα, που δέχθηκε σφοδρότερη επίθεση, τα αμυνόμενα ελληνικά τμήματα αντέταξαν πείσμονα αντίσταση αλλά υποχρεώθηκαν, από τις απογευματινές ώρες, να συμπτυχθούν προς τα υψώματα Πάτωμα, Μούκα και Επάνω Αρένα, όπου εγκαταστάθηκαν αμυντικά. 

Στον δεξιό υποτομέα, τα ιταλικά τμήματα επιτέθηκαν χωρίς την υποστήριξη πυροβολικού και όλμων και ως το απόγευμα καθηλώθηκαν στην κύρια γραμμή αντιστάσεως. 

Στον αριστερό υποτομέα, η επίθεση εκδηλώθηκε πολύ αργότερα, στις 17.00, και τα εκεί ελληνικά τμήματα, παρά την ισχυρή πίεση που δέχθηκαν, κράτησαν σταθερά τις θέσεις τους.
 

Το Απόσπασμα Πίνδου αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα, καθώς δεν είχε ολοκληρωθεί η συγκέντρωση των δυνάμεών του, τα στελέχη του στερούνταν εμπειρίας, είχε ελλείψεις σε εφόδια και πυρομαχικά, ενώ κατά τη διάρκεια της ημέρας προκλήθηκε πρόβλημα και στην επικοινωνία μεταξύ των τμημάτων του. 

Για τον λόγο αυτό ο διοικητής του, μεταξύ άλλων, «διέταξε τήν εἰς Μόρφην συγκέντρωσιν ὅλων τῶν μεταφορικῶν μέσων τῶν χωρικῶν τῆς Πίνδου πρός μεταφοράν τροφίμων καί πυρομαχικῶν. 

Πράγματι ἡ ἔκκλησίς του ἐγένετο ἀκουστή καί παντοειδῆ τετράποδα ὁδηγούμενα ἀπό γέροντας, κοράσια καί παῖδας, εἰργάσθησαν προθύμως καί ἀποτελεσματικῶς, ἐπί μέρας δέ».26
 

Επίσης, το βράδυ, προκειμένου να εξασφαλιστεί ο σύνδεσμος του Τάγματος Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας με την VIII Μεραρχία, καθώς οι ιταλικές δυνάμεις, κινούμενες μέσω δύσβατων δρομολογίων είχαν κατορθώσει να καταλάβουν φύσει οχυρές θέσεις, το Γενικό Στρατηγείο έθεσε στη διάθεση του Τμήματος Στρατιάς την Ι Μεραρχία και ορισμένες μονάδες Πεζικού και Πυροβολικού.
 

Παράλληλα, ως το απόγευμα, τα ιταλικά αεροπλάνα βομβάρδισαν τη διώρυγα της Κορίνθου, τη ναυτική βάση της Πρέβεζας, τα έργα ύδρευσης στο Φασίδερι της Κηφισιάς, την Κινέττα στην περιοχή των Μεγάρων, την περιοχή της Ιστιαίας και τη γέφυρα Σίμου της Ζίτσας.
Τα γεγονότα της ημέρας συνοψίζονται στο λιτό δεύτερο πολεμικό ανακοινωθέν, που εκδόθηκε από το Γενικό Στρατηγείο το βράδυ:
«Κατὰ τὴν διάρκειαν τῆς ἡμέρας ἰταλικαὶ δυνάμεις ποικίλης ἰσχύος, ἐξηκολούθησαν προσβάλλουσαι ἡμετέρας δυνάμεις ἀμυνομένας σταθερῶς. Ἀγὼν ἐνετοπίσθη εἰς μεθόριον. Παρὰ τῆς ἐχθρικῆς Ἀεροπορίας ἐβλήθησαν στρατιωτικοί τινες στόχοι ἄνευ ζημιῶν. Βόμβαι ριφθεῖσαι ἐπὶ τῆς πόλεως Πατρῶν εἶχον θύματα ἐκ τοῦ ἀμάχου πληθυσμοῦ».
 

Ο συμβολισμός της 28ης Οκτωβρίου

Η 28η Οκτωβρίου 1940 αποτέλεσε ημέρα-σταθμό για την ιστορία όχι μόνο της χώρας αλλά και των ενόπλων της δυνάμεων. Ο Ελληνικός Στρατός για πρώτη φορά κλήθηκε να αντιμετωπίσει στρατό μεγάλης ευρωπαϊκής δύναμης εφοδιασμένο με σύγχρονο εξοπλισμό, ιδιαίτερα με άρματα μάχης και ισχυρή αεροπορία, εναντίον των οποίων διέθετε περιορισμένα αμυντικά μέσα.

Ήταν, όμως, και ο πρώτος που είχε την τόλμη να αντιμετωπίσει τις αήττητες μέχρι τότε δυνάμεις του Άξονα. 

 

Όπως ανέφερε στο διάγγελμά του προς τις ένοπλες δυνάμεις της χώρας ο Έλληνας πρωθυπουργός, στο τέλος της πρώτης ημέρας του πολέμου:  «Ὁλόκληρος ὁ πολιτισμένος κόσμος ἀτένίζει πρὸς σᾶς […] Ἐμπρός, στρατῶται τῆς Ἑλλάδος, μὲ τὸ ἴδιον πάντοτε θάρρος, μὲ τὴν ἰδίαν καὶ ἀδάμαστον θέλησιν συντρίψατε τὸν ἐχθρόν, ὁ ὁποῖος ἐτόλμησε νὰ θίξῃ τὴν τιμὴν τῆς χώρας μας. Ἡ νίκη εἶναι μαζί σας, ἡ δόξα σᾶς περιμένει».
 

Πράγματι, αμέσως όλος ο ελεύθερος κόσμος εξέφρασε τον θαυμασμό του για τη θαρραλέα απόφαση της Ελλάδας και το παράδειγμά της εκθειάστηκε σε τηλεγραφήματα αρχηγών κρατών, σε ενθουσιώδη άρθρα ξένων εφημερίδων και σε πύρινους λόγους ηγετών, οι οποίοι διαβεβαίωναν για τη συμπαράστασή τους στον άνισο αγώνα της χώρας. 

Η βρετανική κυβέρνηση, το μεσημέρι της 28ης Οκτωβρίου, εξέδωσε ημιεπίσημο ανακοινωθέν, στο οποίο τόνιζε ότι η υπόθεση παροχής βοήθειας προς την Ελλάδα αποτελούσε υποχρέωσή της, σύμφωνα με τις δεσμεύσεις της που ανάγονταν στον Απρίλιο του 1939.
 

Η άρνηση της Ελλάδας να υποκύψει στην ιταλική πρόκληση μετουσιώθηκε στον θρύλο του «ΟΧΙ», που εδραιώθηκε στην εθνική συνείδηση από τις πρώτες εβδομάδες του πολέμου και αποτέλεσε το σήμα κατατεθέν της ημέρας. 

Η επέτειος του «ΟΧΙ» εορτάστηκε ουσιαστικά για πρώτη φορά μόλις τον επόμενο χρόνο, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, με τη μορφή διαδήλωσης φοιτητών και λαού στην Αθήνα, αποτελώντας και την πρώτη οργανωμένη εκδήλωση αντίστασης. 

Καθιερώθηκε, με τον τρόπο αυτό, ως ημέρα μνήμης στη συνείδηση του λαού, ο οποίος αντέδρασε με ανάλογες εκδηλώσεις και τις επόμενες χρονιές. 

Στις 24 Οκτωβρίου 1944, αμέσως μετά την απελευθέρωση της Αθήνας, η 28η Οκτωβρίου καθιερώθηκε ως «ημέρα εθνικού εορτασμού» με ένα από τα πρώτα βασιλικά διατάγματα που εκδόθηκαν από τη μεταπολεμική κυβέρνηση.27 

Ο πρώτος επίσημος εορτασμός της εθνικής επετείου πραγματοποιήθηκε με παρέλαση ενώπιον του πρωθυπουργού, Γεωργίου Παπανδρέου, σε κλίμα γενικού ενθουσιασμού, που θύμιζε έντονα την ατμόσφαιρα που επικρατούσε στη χώρα κατά την πρώτη ημέρα του πολέμου.

 

 

Εκδόσεις της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού για τον Ελληνοϊταλικό και Ελληνογερμανικό Πόλεμο

Η προς πόλεμον προπαρασκευή του Ελληνικού Στρατού, 1923-1940 (1969)

Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Δεύτερον Παγκόσμιον Πόλεμον. Αίτια και αφορμαί του Ελληνο-Ιταλικού Πολέμου 1940-1941 (1959)

Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Δεύτερον Παγκόσμιον Πόλεμον. Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940-1941. Η ιταλική εισβολή (28 Οκτωβρίου μέχρι 13 Νοεμβρίου 1940) (1960)

Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Δεύτερον Παγκόσμιον Πόλεμον. Η ελληνική αντεπίθεσις (14 Νοεμβρίου 1940 – 6 Ιανουαρίου 1941) (1966)

Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Δεύτερον Παγκόσμιον Πόλεμον. Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940-1941. Χειμεριναί επιχειρήσεις – Ιταλική επίθεσις Μαρτίου (7 Ιανουαρίου – 26 Μαρτίου 1941) (1966)

Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Δεύτερον Παγκόσμιον Πόλεμον. Aγώνες εις την Ανατολικήν Μακεδονίαν και την Δυτικήν Θράκην (1941) (1956)

Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Δεύτερον Παγκόσμιον Πόλεμον. Το τέλος μίας εποποιίας, Απρίλιος 1941 (1959)

Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Δεύτερον Παγκόσμιον Πόλεμον. Η Μάχη της Κρήτης (1967)

Επίτομη Ιστορία του Ελληνοϊταλικού και Ελληνογερμανικού Πολέμου 1940 – 1941 (Επιχειρήσεις Στρατού Ξηράς) (1985)

Ο Ελληνικός Στρατός κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Ελληνικός Στρατός στη Μέση Ανατολή (1941-1945) (Ελ Αλαμέιν – Ρίμινι – Αιγαίο) (1995)

Εφοδιασμοί του Στρατού εις υλικά οπλισμού και πυρομαχικών Πυροβολικού και Πεζικού κατά τον πόλεμον 1940-41 (1982)

Η Υγειονομική Υπηρεσία του Στρατού κατά τον πόλεμο 1940-1941 (1983)

Η συμβολή της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (2009)

Αγώνες και νεκροί του Ελληνικού Στρατού κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο 1940-1945 (1990)

Μνήμες Πολέμου 1897-1974. Οι αγώνες του Ελληνικού Έθνους μέσα από προσωπικές μαρτυρίες (2012)

 

Υποσημειώσεις.

25 Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ, Φ.614/Δ/184.

26 Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ, Φ.668/Α/1.

27 ΦΕΚ 4/24-10-1944.

 

Εκδόσεις της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού για τον Ελληνοϊταλικό και Ελληνογερμανικό Πόλεμο