Ε΄ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν. Ἀρχ. Παύλου Δημητρακοπούλου

Ε΄ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν

Ἀρχ. Παύλου Δημητρακοπούλου Θεολόγου- συγγραφέως Ἱ. Μ. Κυθήρων καὶ Ἀντικυθήρων
Εν Κυθήροις τη 6η Απριλίου 2025

Ἡ σημερινὴ Κυριακή, ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, εἶναι ἡ Ε΄ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν, ἡμέρα κατὰ τὴν ὁποία ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία προβάλλει καὶ τιμᾶ τὴν μνήμη μιᾶς μεγάλης ἀσκήτριας, ποὺ ἔζησε τὸν 6ον αἰῶνα, τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας.
Ἡ Ἐκκλησία μας τιμᾶ καὶ προβάλλει τὴν ὁσία Μαρία τὴν ἀγωνιστικὴ αὐτὴ περίοδο τῆς ἁγίας καὶ Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς διότι ὑπῆρξε πρότυπο ἀσκήσεως, ἀλλὰ καὶ πρότυπο ἀληθινῆς μετανοίας. Ὅπως ὅλοι γνωρίζουμε, ἡ ὁσία Μαρία, σύμφωνα μὲ τὸν βιογράφο τῆς, τὸν πατριάρχη Ἱεροσολύμων Σωφρόνιο, προτοῦ νὰ ἔρθει στὴν ἔρημο τοῦ Ἰορδάνου, ὅπου ἀσκήτευσε ἐπὶ 47 χρόνια, ζοῦσε ζωὴ ἀσωτείας, παραδομένη σὲ ἀλλεπάλληλες σαρκικὲς πτώσεις.
Ὅμως κάποια στιγμὴ μετανόησε ἀληθινά. Καὶ μετὰ ἀπὸ κάποιο θαυμαστὸ γεγονός, ἀποφάσισε νὰ ἀλλάξει ζωὴ καὶ νὰ ζήσει τὴ ζωὴ τῆς μετανοίας. Μετὰ δὲ ἀπὸ πολλοὺς καὶ μεγάλους ἀσκητικοὺς ἀγῶνες κατὰ τῶν παθῶν κατόρθωσε νὰ φθάσει σὲ μεγάλα μέτρα ἁγιότητος καὶ νὰ ἀνέβει ὅλη τὴ σκάλα τῶν ἀρετῶν. Διὰ συνεχοῦς νηστείας, ἀγρυπνίας καὶ προσευχῆς πέρασε ἀπὸ τὴ κάθαρση στὸν φωτισμὸ καὶ ἀπὸ τὸν φωτισμὸ στὴν θέωση καὶ ἀξιώθηκε μεγάλων πνευματικῶν χαρισμάτων.

Ἐπειδὴ ἡ νηστεία καὶ μάλιστα ἡ σκληρὴ καὶ αὐστηρὴ νηστεία, ἦταν τὸ κύριο χαρακτηριστικὸ γνώρισμα τῆς ἀσκητικῆς ζωῆς της, γι’ αὐτὸ καὶ ἐμεῖς, μὲ ἀφορμὴ τὴν σημερινὴ ἡμέρα τῆς μνήμης της, θὰ ἀναφερθοῦμε ἐν ὀλίγοις γύρῳ ἀπὸ τὸ θέμα τῆς νηστείας.
Ἂν ἀνατρέξουμε στοὺς λόγους τῶν ἁγίων Πατέρων περὶ νηστείας, θὰ διαπιστώσουμε ὅτι ὅλοι τους τὴν προβάλλουν ὡς ἔκφραση τῆς ἀσκητικῆς τοποθετήσεως τοῦ πιστοῦ ἔναντι τῶν ὑλικῶν στοιχείων τοῦ κόσμου, προκειμένου νὰ ἀποφύγει τὴν ὑποταγή του σ’ αὐτὰ καὶ νὰ ὑποτάξει τὸ θέλημά του στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ἐπίσης ὅταν μὲ τὴ λέξη νηστεία ἀναφέρονται εἰδικότερα στὶς τροφές, τότε ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἐννοοῦν τὴν ἀποχὴ ἀπὸ ὁρισμένα εἴδη τροφῶν γιὰ ἕνα χρονικὸ διάστημα, ἂν καὶ ἡ λέξη νηστεία κατὰ κυριολεξία σημαίνει πλήρη ἀσιτία.

Ὁ Μέγας Βασίλειος ὁμιλῶντας περὶ νηστείας λέγει ὅτι ἡ πρώτη ἐντολὴ ποὺ ἔλαβε ὁ Ἀδὰμ στὸν παράδεισο ἦταν ἐντολὴ νηστείας. Ἐπειδὴ δὲν νηστεύσαμε τότε, χάσαμε τὸν παράδεισο. Ἂς νηστεύσομε λοιπὸν γιὰ νὰ ἐπανέλθωμε σ’ αὐτόν. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος σὲ κάποιο λόγο του περὶ μετανοίας συμπληρώνει:
Ὅταν ὁ Θεὸς ἔπλασε τὸν ἄνθρωπο, ἀμέσως τὸν παρέδωσε στὰ χέρια τῆς νηστείας, σὰν νὰ ἦταν κάποια φιλόστοργος μητέρα καὶ ἄριστη διδάσκαλος. Ἐὰν δὲ μέσα στὸν παράδεισο ἦταν ἀναγκαία ἡ νηστεία, πόσο μᾶλλον ἐκτὸς τοῦ παραδείσου;
Στὴ συνέχεια οἱ δύο αὐτοὶ μεγάλοι Πατέρες κάνουν μιὰ ἱστορικὴ ἀναδρομὴ στὴν ἱστορία τοῦ Ἰσραήλ, ὅπου βλέπουν τὸν θεσμὸ τῆς νηστείας καταξιωμένο στὴ ζωὴ μεγάλων ἀνδρῶν τοῦ Ἰσραηλιτικοῦ λαοῦ. Ὁ Μωϋσὴς μετὰ ἀπὸ νηστεία 40 ἡμερῶν πάνω στὸ ὅρος Σινᾶ ἀξιώνεται νὰ δεχθεῖ ἀπὸ τὸν Θεὸ τὶς πλάκες τοῦ Νόμου.
Ἀντίθετα κάτω στοὺς πρόποδες τοῦ ὅρους ἡ λαιμαργία ἐξώθησε τὸν λαὸ στὴν εἰδωλολατρία καὶ στὴ συνέχεια στὴ μέθη καὶ τὴν ἀσωτεία. Αὐτὲς τὶς πλάκες ποὺ ἔλαβε ἡ νηστεία, τὶς κομμάτιασε ἡ μέθη, διότι ὁ προφήτης δὲν ἔκρινε ἄξιο νὰ νομοθετεῖται ἀπὸ τὸν Θεὸ ἕνας λαὸς μέθυσος.
Οἱ Ἑβραῖοι, κατὰ τὸν καιρὸ τῆς παραμονῆς των στὴν ἔρημο, ἐν ὅσο μὲν ἦταν εὐχαριστημένοι μὲ τὸ μάννα ποὺ τοὺς ἔδινε ὁ Θεός, νικοῦσαν τοὺς ἐχθρούς των. Ὅταν ὅμως ἐγόγγυσαν καὶ ἄρχισαν νὰ ζητοῦν κρέατα, τότε τὰ πτώματα τοὺς ἔπεσαν στὴν ἔρημο καὶ δὲν εἶδαν τὴ γῆ τῆς ἐπαγγελίας.
Ὁ προφήτης Ἠλίας, μετὰ ἀπὸ νηστεία 40 ἡμερῶν καταξιώθηκε νὰ δεῖ τὸν Θεὸν μέσα στὸ σπήλαιο τοῦ ὅρους Χωρήβ. Διὰ μέσου τῆς νηστείας οἱ τρεὶς παῖδες στὴ Βαβυλῶνα, ὅταν ἐρίφθησαν στὸ καμίνι τῆς φωτιᾶς, παρέμειναν ἀβλαβεῖς καὶ ἀποδείχθηκαν δυνατότεροι ἀπὸ τὴ φωτιά.
Ὁ προφήτης Δανιὴλ ἐπὶ τρεὶς ἑβδομάδες παρέμεινε νηστικὸς χωρὶς ψωμὶ καὶ νερὸ καὶ ἔτσι δίδαξε τὰ λιοντάρια νὰ νηστεύουν καὶ παρ’ ὅλο ποὺ αὐτὰ ἦταν πεινασμένα, δὲν τόλμησαν νὰ τὸν ἀγγίξουν. Οἱ Νινευίτες ἐπειδὴ ἐνήστευσαν καὶ πένθησαν ὅλοι τους, ἀκόμη καὶ τὰ ζῶα, ἀνέτρεψαν τὴν ἀπόφαση τοῦ Θεοῦ.
Ὁ προφήτης Ἠσαΐας ἐπισημαίνει τὸν κίνδυνο τῆς τυποποιήσεως τῆς νηστείας καὶ προβάλλει στὸ λαὸ ὅλα ἐκεῖνα τὰ στοιχεῖα, ποὺ συνιστοῦν τὴν ἀληθινὴ νηστεία, ἡ ὁποία τότε μόνο εἶναι ἀποδεκτὴ ἀπὸ τὸν Θεό, ὅταν συνδυάζεται μὲ τὴν ἀποχὴ ἀπὸ τὴν ἁμαρτία.
Ἡ ζωὴ τοῦ ἅγιου Ἰωάννου τοῦ προδρόμου ἦταν μιὰ συνεχὴς νηστεία. Ὁ ἅγιος Πρόδρομος, τόσο μὲ τὴ ζωή του, ὅσο καὶ μὲ τὸ κήρυγμά του, προσκαλοῦσε τὸ λαὸ σὲ εἰλικρινῆ μετάνοια διὰ νηστείας.

Τέλος οἱ ἅγιοι Πατέρες προβάλλουν τὸ πρόσωπο τοῦ Κυρίου μας, ὁ ὁποῖος, τόσο μὲ τὸ προσωπικό του παράδειγμα, ὅσο καὶ μὲ τὴ διδασκαλία του, μᾶς δείχνει πόσο ἀναγκαία εἶναι ἡ νηστεία στὴν πνευματική μας ζωὴ καὶ προδιαγράφει τοὺς ὅρους καὶ τὶς προϋποθέσεις γιὰ τὴν ὀρθὴ καὶ θεάρεστη ἄσκησή της.
Ὅπως μᾶς πληροφοροῦν οἱ δύο συνοπτικοὶ εὐαγγελιστές, Ματθαῖος καὶ Λουκᾶς, ὁ Κύριος, μετὰ τὴ βάπτισή του στὸν Ἰορδάνη, ὁδηγήθηκε ἀπὸ τὸ ἅγιο Πνεῦμα στὴν ἔρημο, ὅπου ἐνήστευσε 40 ἡμέρες καὶ 40 νύχτες, δίδοντας μὲ τὸ παράδειγμά του σὲ ὅλους μας τὸν τρόπο τῆς πάλης μὲ τὸν διάβολο.
Ἐπίσης στὴν ἐπὶ τοῦ Ὅρους ὁμιλία του κάνει λόγο καὶ γιὰ τὴ νηστεία.
Μὲ ὅσα λέγει, μᾶς ἐφιστᾶ τὴν προσοχή, μήπως ὁ καρπὸς τῆς νηστείας γίνει τροφὴ τῆς κενοδοξίας. Τὴ νέα διδασκαλία τοῦ Κυρίου μας γιὰ τὴ νηστεία παρέλαβαν στὴ συνέχεια οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι καὶ τὴν κατέστησαν περιεχόμενο τοῦ κηρύγματός των, ὁπότε κατέλαβε πολὺ ἐνωρὶς τὴν ἀνάλογη σημασία στὴ ζωὴ τῶν χριστιανῶν.
 
Ἔχει σημασία νὰ τονίσουμε, ὅτι ὅταν οἱ ἅγιοι Πατέρες ὁμιλοῦν γιὰ τὴ νηστεία, δὲν τὸ κάνουν ἀπὸ περιφρόνηση πρὸς τὶς τροφές, οὔτε ἀπὸ διάκριση σὲ καθαρὲς καὶ μὴ καθαρές, ἀφοῦ σύμφωνα μὲ τὸν ἀπόστολο Παῦλο «κάθε κτίσμα τοῦ Θεοῦ εἶναι καλὸ καὶ κανένα δὲν ἀπορρίπτεται, ὅταν λαμβάνεται μὲ εὐχαριστία».
Ὁ σκοπὸς τῆς νηστείας κατὰ τοὺς ἁγίους Πατέρες εἶναι ἡ σταύρωση τοῦ σαρκικοῦ φρονήματος καὶ τῶν ἐμπαθῶν ἐπιθυμιῶν.
Ὁ ἀββᾶς Ποιμὴν σ’ ἕνα ἀπόφθεγμά του στὸ Γεροντικὸ λέγει ὅτι ἡ νηστεία δὲν πρέπει νὰ εἶναι σωματοκτόνος, ἀλλὰ παθοκτόνος.
Ὁ ἅγιος Κύριλλος Ἱεροσολύμων σὲ ὁμιλία του ἀναφέρει: «Ἂς χρησιμοποιήσουμε μὲ μέτρο τὴν τροφὴ χωρὶς νὰ παρασυρόμαστε στὴ γαστριμαργία, ὥστε νὰ ὑπερισχύσωμε τῶν σαρκικῶν ἡδονῶν». Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος σὲ πολλὰ σημεῖα τῶν λόγων του χαρακτηρίζει τὴ νηστεία ἄλλοτε σὰν φάρμακο, ἄλλοτε σὰν ὅπλο καὶ ἄλλοτε σὰν μητέρα τῶν ἀρετῶν. Γράφει: «Ἡ νηστεία εἶναι φάρμακο τῆς ψυχῆς.
Ἀλλὰ ὅπως τὸ φάρμακο, ἔστω καὶ ἂν εἶναι πάρα πολὺ ὠφέλιμο, γίνεται ἄχρηστο καὶ ἐπιβλαβές, ὅταν εἶναι ἄπειρος αὐτὸς ποὺ τὸ χρησιμοποιεῖ, ἔτσι καὶ ἡ νηστεία. Διότι πρέπει νὰ γνωρίζουμε, πότε καὶ πὼς καὶ σὲ ποιό μέτρο θὰ τὴν χρησιμοποιήσουμε, ἀνάλογα μὲ τὴν ἰδιοσυγκρασία τοῦ σώματος, τὴν ἐποχὴ τοῦ ἔτους καὶ τὶς τοπικὲς συνθῆκες». Σὲ ἄλλο λόγο του βλέπει τὴ νηστεία, ὅταν συνδυάζεται μὲ τὴν προσευχή, ὡσὰν δύο πτέρυγες, ποὺ ἀνεβάζουν τὴν ψυχὴ στὸν οὐρανό.
Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Σιναΐτης, μιλῶντας γιὰ τὴν νηστεία, λέγει: «Νηστεία εἶναι ἀποκοπή της πυρώσεως καὶ τῶν πονηρῶν λογισμῶν, καθαρότητα καὶ φωταγωγὸς τῆς ψυχῆς, φυλακή του νοός, διάλυσις τῆς ἀναισθησίας, πόρτα τῆς κατανύξεως, ἀφορμὴ ἡσυχίας, πρόξενος ἀπαθείας, ἄφεσις ἁμαρτιῶν».

Δὲν παραλείπουν ἐπίσης οἱ ἅγιοι Πατέρες νὰ ὑπογραμμίσουν τὸν καθολικὸ χαρακτῆρα τῆς νηστείας. Ὁ μέγας Βασίλειος ἀναφέρει σχετικὰ ὅτι «ἀληθινὴ νηστεία εἶναι ἡ ἀποξένωση ἀπὸ κάθε κακό, ἡ ἐγκράτεια τῆς γλώσσης, ἡ ἀποφυγὴ τοῦ θυμοῦ, καὶ τῶν σαρκικῶν ἐπιθυμιῶν, τῆς κατακρίσεως, τοῦ ψεύδους καὶ τῆς ἐπιορκίας».
Ἀξίζει ἐπίσης νὰ ἀναφέρουμε, ὅτι ἐνῷ ὅλοι οἱ Πατέρες ἐγκωμιάζουν τὴ νηστεία καὶ προβάλλουν τοὺς καρπούς της, ἀπὸ τὴν ἄλλη θαυμάζουμε τὴ σοφία τῆς διακρίσεώς των στὸν τρόπο τῆς ἐφαρμογῆς της σὲ κάθε μιὰ συγκεκριμένη περίπτωση.
Ὁ ἅγιος Κασσιανὸς ὁ Ρωμαῖος σὲ κάποιο τοῦ λόγο ἀναφέρει: «Οἱ ἅγιοι Πατέρες δὲν μᾶς παρέδωσαν ἕνα κανόνα νηστείας, οὔτε ἕνα τρόπο μεταλήψεως τροφῶν, οὔτε καὶ στὸ ἴδιο μέτρο, ἐπειδὴ δὲν ἔχουν ὅλοι τὴν ἴδια δύναμη, οὔτε ὅλοι τὴν ἴδια ἡλικία, ἀλλὰ οὔτε ὅλοι εἶναι ἐξ’ ἴσου ὑγιεῖς». Χωρὶς δηλαδὴ νὰ ὑποτιμοῦν οὔτε στὸ ἐλάχιστο τὴν ἀξία τῆς νηστείας, παράλληλα δὲν ἐγκλωβίζονται σὲ ἄκαμπτες ἀρχὲς καὶ νόμους καὶ κανόνες, ἀλλὰ κινοῦνται μὲ θαυμαστὴ πνευματικὴ ἐλευθερία. Λαμβάνουν ὑπ’ ὄψη τοὺς πλείστους ὅσους παράγοντες, ποὺ εἶναι δυνατὸν νὰ μεταβάλλουν τὸ μέτρο καὶ τὸν χρόνο τῆς νηστείας.
Μ’ ἄλλα λόγια ἐφαρμόζουν τὴν ἀρχὴ τῆς οἰκονομίας. Ὡστόσο τὸ μέτρο τῆς οἰκονομίας δὲν θὰ πρέπει νὰ τὸ καθορίζουν οἱ ἴδιοι οἱ πιστοί, ἀλλὰ ὁ πνευματικὸς τοὺς πατέρας, στὸν ὁποῖο πρέπει νὰ κάνουν ὑπακοή.

Μὲ βάση ὅλα ὅσα παραπάνω εἴπαμε, ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, ἂς ἀγωνιστοῦμε νὰ διανύσουμε τὸ ὑπόλοιπο τῆς νηστείας τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς μὲ εἰρήνη, συσταυρούμενοι μαζὶ μὲ τὸν Χριστό, ὥστε νὰ συναναστηθοῦμε μαζί του, πρᾶγμα τὸ ὁποῖο εὔχομαι σὲ ὅλους μας μὲ τὴ Χάρη καὶ τὴ φιλανθρωπία τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ, τῆς Κυρίας Θεοτόκου, τῆς ἁγίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας καὶ ὅλων τῶν ἁγίων. Ἀμήν.