Ἅγιος Γρηγόριος ἐπίσκοπος Νύσσης.

Ἅγιος Γρηγόριος ἐπίσκοπος Νύσσης

Μυργιώτης Παναγιώτης Μαθηματικός

Άγ. Γρηγόριος Επίσκοπος Νύσσης - Φώτης Κόντογλου

Ἡ Μοῦσα Γρηγόριος, οὗ Νύσσα θρόνος,
οὐ Πιερίαν, ἀλλ᾿ Ἐδὲμ σκηνὴν ἔχει.
Γρηγόριον δεκὰτῃ θανάτου κνέφας ἀμφεκάλυψεν.

Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ἐπίσκοπος Νύσσης εἶναι κατὰ σάρκα ἀδελφὸς τοῦ Μεγάλου Βασιλείου καὶ τῆς Ὁσίας Μακρίνας. Ἦταν μικρότερος τοῦ Μ. Βασιλείου κατὰ τὴν ἡλικία ἀλλὰ ἐξ ἴσου θερμὸς ζηλωτὴς τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως καὶ ἱκανὸς εἰς τὸν λόγο.
Λαμβάνει καὶ αὐτὸς λαμπρὰ μόρφωση, ὅπως καὶ ὁ Βασίλειος.
Γεννήθηκε τὸ ἔτος 331 καὶ χειροτονήθηκε ἐπίσκοπος Νύσσης τὸ 372. Πρὶν χειροτονηθεῖ ἐπίσκοπος νυμφεύτηκε τὴν Θεοσέβεια, γυναῖκα εὐσεβέστατη. Τὴν κοίμηση τῆς συζύγου ὑπέμεινε ἀνδρείως.
Οἱ αἱρετικοὶ βλέπουν εἰς τὸ πρόσωπο τοῦ Γρηγορίου ἕνα ἰσχυρὸ πολέμιο τῆς πλάνης των. Σχεδιάζουν νὰ τὸν ἐξοντώσουν.
Πράγματι, τὸν κατηγοροῦν γιὰ δυὸ πράγματα: γιὰ οἰκονομικὴ κατάχρηση καὶ ἀντικανονικὴ ἐκλογή. Τὶς κατηγορίες ὑποβάλλει ὄργανο τῶν Ἀρειανῶν μὲ τὸ ὄνομα Φιλόχαρης πρὸς τὸν Διοικητὴ τοῦ Πόντου Δημοσθένη.
Ὁ Μ. Βασίλειος μὲ ἐπιστολὴ του πρὸς τὸν Διοικητὴ ζητᾶ νὰ γίνει ὁ ἔλεγχος καὶ νὰ ἀποδεικτχθεῖ ἡ συκοφαντία. Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς χειροτονίας ἀναλαμβάνει αὐτὸς τὴν εὐθύνη, διότι ἐκεῖνος τὴν τέλεσε.
Ἡ παρέμβαση τοῦ Βασιλείου δὲν ἔφερε ἀποτέλεσμα. Τὸ 376 ὁ Γρηγόριος καθαιρεῖται ἀπὸ σύνοδο ἀρειανὼν ἐπισκόπων τοῦ Πόντου καὶ τῆς Γαλατίας. Ἔτσι, ὁ Γρηγόριος διωκόμενος ἀπὸ τοὺς Ἀρειανοὺς ἄρχισε νὰ περιπλανᾶται σὲ διάφορους τόπους. Ἡ περιπέτεια ἔληξε τὸ 378 μὲ τὸν θάνατο τοῦ αὐτοκράτορα Οὐάλεντα καὶ ἀνακλήθηκε εἰς τὸν θρόνο ἀπὸ τὸν Μέγα Θεοδόσιο.
Συμμετέχει εἰς τὴν τοπικὴ Σύνοδο τῆς Ἀντιοχείας τὸ φθινόπωρο τοῦ 379, ἡ ὁποία συνῆλθε ἰδίως γιὰ τὴν αἵρεση τοῦ Ἀπολλιναρίου. Ὁ Ἀπολλινάριος, ἑρμηνεύοντας κατὰ γράμμα χωρίο τῆς Ἁγίας Γραφῆς (κατὰ Ἰωάννη α' 14), ὑποστήριζε ὅτι ὁ Θεὸς Λόγος ἔγινε σάρκα, ὄχι τέλειος ἄνθρωπος.
Ἀρνήθηκε τὸν ἀνθρώπινο νοῦ, τὴν ἀνθρώπινη ψυχὴ καὶ θέληση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ὡς στοιχεῖα διασπαστικὰ τῆς ἑνότητός Του καὶ ἀντίθετα πρὸς τὴν τελειότητά Του καὶ τὰ ἀντικατέστησε τὰ στοιχεῖα αὐτὰ μὲ τὴ θεία ἐπενέργεια. Δίδασκε, δηλαδή, στὴν οὐσία, ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς δὲν εἶναι τέλειος Θεὸς οὔτε τέλειος ἄνθρωπος.
Πολλοὶ νόμιζαν ὅτι ὁ Ἀπολλινάριος δέχθηκε τὴν ἐπίδραση τῆς πλατωνικῆς καὶ νεοπλατωνικῆς φιλοσοφίας. Τὸ πιθανότερο εἶναι, καθὼς πιστεύει ὁ Γρηγόριος Νύσσης, ὅτι ἀφετηρία στὴ χριστολογικὴ τοῦ διδασκαλία εἶναι ἐσφαλμένη ἑρμηνεία χωρίου ἐπιστολῆς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου (πρὸς Θεσσαλονικεῖς Α', ε' 23). Στὴ Σύνοδο ὁ Ἅγιος ἀνασκεύασε τὶς κακόδοξες θεωρίες του Ἀπολλιναρίου.
Ἡ τοπικὴ Σύνοδος τῆς Ἀντιοχείας τὸν στέλνει νὰ ἐπισκεφθεῖ τὶς ἐκκλησίες τῆς Ἀραβίας καὶ τῆς Παλαιστίνης, οἱ ὁποῖες εἶχαν μολυνθεῖ ἀπὸ τὸν Ἀρειανισμὸ καὶ σπαράσσονταν. Τὶς βοήθησε. Χρημάτισε, διὰ τοῦτο, προστάτης τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ.
Ὁ θεῖος Γρηγόριος ἦταν παρὼν τὸ 381 εἰς τὴν Κωνσταντινούπολη εἰς τὴν Δευτέρα Οἰκουμενικὴ Σύνοδο μετὰ ἄλλων ἑκατὸν πενῆντα ἐπισκόπων γιὰ τὴν καταπολέμηση τῆς δυσσεβοὺς αἵρεσης τῶν πνευματομάχων τοῦ Μακεδονίου. Ἐκεῖ ὑπῆρξε ὑπέρμαχος μὲν τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, ἀντίμαχος δὲ τῆς δυσσεβοὺς αἱρέσεως.
Κατατρόπωσε τὴν αἵρεση μὲ ἀποδείξεις μέσα ἀπὸ τὶς γραφὲς καὶ μὲ τὴ δύναμη τῶν λόγων του καὶ τελικὰ ἡ Ὀρθοδοξία κέρδισε τὴν νίκη. Ἡ Σύνοδος συμπλήρωσε τὸ σύμβολο τῆς Πίστεως τὸ ὁποῖο ἔγινε εἰς τήν Σύνοδον τῆς Νίκαιας προσθέτοντας τὴν θεολογία περὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ τὰ τέσσερα τελευταῖα ἄρθρα.
Ἔδωσε τὸ παρὸν ὁ Ἅγιος Γρηγόριος καὶ εἰς τὴν τοπικὴ σύνοδο ποὺ πραγματοποιήθηκε τὸ 394 καὶ ἀσχολήθηκε μὲ τὸν Ἀγάπιο τὸν Βαγάδιο.
Ἀξιομνημόνευτο εἶναι ὅτι ἡ Ἁγία Οἰκουμενικὴ Ἑβδόμη Σύνοδος εἰς τὴν ἕκτη πράξη της ὀνομάζει Πατέρα Πατέρων τὸν Ἅγιο Γρηγόριο.
Ἔζησε ἐπὶ γῆς ἑξῆντα πέντε χρόνια, ποιμαίνοντας καλῶς τὸ ποίμνιό του.
 Ἄφησε πλούσιο συγγραφικὸ ἔργο, τὸ ὁποῖο περιλαμβάνει ὁμιλίες μὲ ἐξηγητικὸ καὶ δογματικὸ περιεχόμενο, καθὼς καὶ ἐπιτάφιους λόγους μὲ λογοτεχνικὲς ἀξιώσεις. Τὸ συγγραφικὸ ἔργο τὸ ὁποῖο ἄφησε εἶναι σημαντικότατο, τὸ ὁποῖο ἐξέδωσε ὁ ἀββᾶς Migne εἰς τὴν Ἑλληνικὴ Πατρολογία. Ἀργότερα τὸ ἀξιολογότατο ἔργο ἐξέδωσε καὶ ἡ Ἀποστολικὴ Διακονία.
Μὲ τὸ ἔργο τοῦ Ἁγίου, πρόσφατα, ἀσχολήθηκε καὶ ὁ Ἑλληνιστὴς καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Χάβαρντ, ὁ Γερμανὸς Βέρνερ Ζέγκερ ὁ ὁποῖος κυκλοφόρησε περίφημο σύγγραμμα εἰς τὴν Ἀμερική, μετὰ ἀπὸ ἐργασία καὶ ἔρευνα εἴκοσι χρόνων εἰς τὸ ὁποῖο ἀναλύει τὰ συμπεράσματα καὶ πλέκει τὸ ἐγκώμιο τοῦ Ἁγίου.
Ὁ Γρηγόριος συνέχισε τὴν τριαδολογία καὶ τὴν πνευματολογία τοῦ ἀδελφοῦ του Βασιλείου, ὅπως καὶ τὴ χριστολογία τοῦ Γρηγορίου Θεολόγου, ἀλλὰ προχωρῶντας αὐτὲς σὲ εὗρος καὶ βάθος.
Μὲ τὴ θεολογία του περὶ ἐκπόρευσης τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἀπέκλεισε τὴ δυτικὴ χρήση τοῦ filioque ἀπὸ τὴ διδασκαλία τῆς ἀνατολικῆς χριστιανικῆς Ἐκκλησίας. Προετοίμασε ἐπίσης, τὴ θεολογία τῆς "ὑποστατικῆς ἑνώσεως" τῶν δύο φύσεων τοῦ Χριστοῦ μὲ τὴ χρήση τῶν ὅρων "ἀσυγχύτως", "ἀτρέπτως", "ἀδιαιρέτως¨ οἱ ὁποῖοι ἐπικυρώθηκαν στὴν Δ΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο τὸ 451 στὴ Χαλκηδόνα.
Ἡ τίμια κάρα τοῦ θείου Γρηγορίου Νύσσης μεταφερθεῖσα ἀπὸ εὐσεβεῖς Μικρασιᾶτες μετὰ τὴν Μικρασιατικὴ καταστροφὴ βρίσκεται ἀποθησαυρισμένη μαζὶ μὲ τὰ τίμια λείψανα τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρα Θεοδώρου καὶ τοῦ Ἁγίου Ἱερομάρτυρα Γεωργίου τοῦ Νεαπολίτου εἰς τὸν Ἱερὸ Ναὸ Ἁγίου Εὐσταθίου εἰς τὸν Περισσὸ Ἀττικῆς.

Λειτουργικὰ κείμενα

Ἀπολυτίκιον
Θεῖον γρήγορσιν, ἐνδεδειγμένος, στόμα σύντονον, τῆς εὐσέβειας, ἀνεδείχθης Ἱεράρχα Γρηγόριε τὴ γὰρ σοφία τῶν θείων δογμάτων σου, τῆς Ἐκκλησίας εὐφραίνεις τὸ πλήρωμα. Πάτερ ὅσιε, Χρὶστὸν τὸν Θὲὸν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἠμὶν τὸ μέγα ἔλεος.

Κόντάκιον
Τὸ ὄμμα τῆς ψυχῆς, γρηγορῶν Ἱεράρχα, ὡς γρήγορος Ποιμήν, ἀνεδείχθης τῷ κόσμῳ, καὶ ράβδῳ τῆς σοφίας σου, παμμακάριστε Ὅσιε, πάντας ἤλασας, τὸὺς κακοδόξους ὡς λύκους, ἀδιάφθορον, διατηρήσας τὴν ποίμνην, Γρηγόριε πάνσοφε.