π. Φιλόθεος Ζερβάκος. Οἱ ἀναμνήσεις μου ἀπὸ τὸν Παπαδιαμάντην καὶ τὸν Μωραϊτίδην

Οἱ ἀναμνήσεις μου ἀπὸ τὸν Παπαδιαμάντην καὶ τὸν Μωραϊτίδην

Πηγή: Κιβωτός, Μηνιαῖον Φυλλαδιον Ὀρθοδόξου Διδαχῆς

Ἀρχιμανδρίτης Φιλόθεος Ζερβάκος

Τοὺς ἐγνώρισα καὶ τοὺς δύο καλῶς καὶ συνεδέθην μετ᾿ αὐτῶν διὰ τοῦ συνδεσμοῦ τῆς κατὰ Χριστὸν ἀγάπης. Τοὺς ἐγνώρισα κατὰ τὰ ἔτη 1905-1907, ὑπηρετῶν εἰς τὰς τάξεις τοῦ στρατοῦ.
Ἐγνώρισα πρῶτον τὸν ἀείμνηστον Ἀλέξανδρον Παπαδιαμάντην, τὸν ὁποῖον παρηκολούθουν τακτικῶς ψάλλοντα εἰς τὸν δεξιὸν χορὸν κατὰ τὰς ὁλονυκτίας, αἱ ὁποῖαι ἐγίνοντο εἰς τὸ ἐκκλησάκι τοῦ προφήτου Ἐλισαιὲ πλησίον τοῦ Παλαιοῦ Στρατῶνος. Κατόπιν ἐκεῖ ἐγνώρισα καὶ τὸν Ἀλέξανδρον Μωραϊτίδην, ὅστις ἔψαλλε ἀριστερά. Ἔψαλλον δὲ καὶ οἱ δύο μετὰ πολλῆς συνέσεως, προσοχῆς, φόβου καὶ κατανύξεως, ἀποφεύγοντες τὰς ἀτάκτους, τὰς θεατρικὰς καὶ θυμελικὰς φωνάς. Ἔψαλλον καθὼς τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον διὰ τοῦ Προφητάνακτος Δαυΐδ ἐν ψαλμοῖς διδάσκει λέγον «Ψάλατε τῷ Θεῷ ἡμῶν, ψάλατε… καλῶς ψάλατε… ψάλατε συνετῶς (Ψαλμ. 32, 36) καὶ καθὼς ὁρίζουν οἱ θεσπέσιοι τῆς Ἁγίας ἡμῶν Ἐκκλησίας Ἅγιοι Πατέρες. «Τοὺς ἐπὶ τὸ ψάλλειν ἐν ταῖς Ἐκκλησίαις παραγενομένους βουλόμεθα, μήτε βοαῖς ἀτάκτοις κεχρῆσθαι καὶ τὴν φύσιν πρὸς κραυγὴν ἐκβιάζεσθαι, μήτε τι ἐπιλέγειν τῶν μὴ Ἐκκλησίᾳ ἁρμοδίων τε καὶ οἰκείων, ἀλλὰ μετὰ πολλῆς προσοχῆς καὶ κατανύξεως τὰς τοιαύτας ψαλμωδίας προσάγειν τῷ τῶν κρυπτῶν ἐφόρῳ Θεῷ· εὐλαβεῖς γὰρ ἔσεσθαι τοὺς υἱοὺς Ἰσραὴλ (Λευϊτ. ιε´ 31) τὸ ἱερὸν ἐδίδαξε λόγιον» (Κανὼν τῆς ΣΤ´ Οἰκουμενικῆς Συνόδου).

Μέχρι σήμερον ποὺ ἔχουν παρέλθη 45 ἔτη, ὁσάκις ἀναπολήσω εἰς τὴν μνήμην μου τὸν Παπαδιαμάντην καὶ τὸν Μωραϊτίδην καὶ τὰς κατανυκτικὰς ἐκείνας ἀγρυπνίας καὶ ἱερὰς μυσταγωγίας, τὰς ὁποίας ἐτέλουν οἱ ἀείμνηστοι π. Ἀντώνιος καὶ ὁ ἁπλοῦς καὶ ἄκακος, ὁ πρᾶος, ὁ ἀκέραιος καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ παπα-Νικόλαος ὁ Πλανᾶς, μοὶ φαίνεται ὡσὰν νὰ ἀκούω τὴν ἱερὰν ἐκείνην ὑμνῳδίαν, ἡ ὁποία ὠμοίαζε ὡσὰν ὑμνῳδία ἀγγελικὴ καὶ προσευχὴ κατανυκτική, ἡ ὁποία ἑξαϋλώνει τρόπον τινὰ τὸν ἄνθρωπον, τὸν ἀναβιβάζει νοερῶς εἰς τὰ οὐράνια καὶ τὸν πλησιάζει καὶ τὸν ἑνώνει μὲ τὸν Θεόν.

Ἐὰν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπον, τὸν σεμνόν, τὸν εὔσχημον ἐτελοῦντο εἰς ὅλας τὰς ἐκκλησίας αἱ ἱεραὶ ἀκολουθίαι καὶ θεῖαι μυσταγωγίαι, μεγίστην ὠφέλειαν θὰ ἐλάμβανον ὅλοι οἱ χριστιανοί.
Δυστυχῶς, τὰς περισσοτέρας ἐκκλησίας οἱ ψάλλοντες καὶ ἱερουργοῦντές μὲ τὰς ἀτάκτους, τὰς ἀσήμους καὶ ἀνοικείους φωνάς, τὰς κινήσεις χειρῶν, ποδῶν κλπ. μελῶν τὰς μετέβαλον εἰς θέατρα καὶ οὐδεμία ὠφέλεια ψυχικὴ προσγίνεται, διότι ἡ Βυζαντινὴ Ἐκκλησιαστικὴ μουσική, ἡ κατανυκτικὴ καὶ εὔσχημος, ἡ ψυχωφελὴς καὶ σωτήριος ἐφυγαδεύθη καὶ ἀντικατεστάθη εἰς τοὺς περισσοτέρους ναοὺς διὰ τῆς εὐρωπαϊκῆς θεατρικῆς μουσικῆς, ἥτις εὐχαριστεῖ καὶ τέρπει ὄχι τὴν ψυχήν, ἀλλὰ τὴν ἀκοήν, οὐχὶ τῶν εὐλαβῶν χριστιανῶν, τῶν ταπεινῶν καὶ φοβουμένων τὸν Θεόν, ἀλλὰ τῶν ἐν τοῖς θεάτροις καὶ κινηματογράφοις φοιτώντων.

Ἡ δὲ λεγομένη τετραφωνία, ψαλλομένη παρὰ ψαλτῶν ἑνίων ἀνευλαβῶν, ἐχόντων τὰ ὀπίσθιά των ἐστραμμένα πρὸς τὰς ἁγίας εἰκόνας καὶ τὸ ἅγιον θυσιαστήριον, οἵτινες ἐν θεάτροις καὶ ἐν καπηλείοις τραγωδοῦσιν, ἔχοντες τελείαν ἄγνοιαν τῶν ἱερῶν κανόνων τῶν περὶ ὑμνῳδίας καὶ ψάλλουν μόνον τῷ στόματι καὶ οὐχὶ τῷ νοῒ καὶ τῇ καρδίᾳ, εἶναι μία τερατοφωνία, εἶναι τραγέλαφος.
Δὲ θὰ λησμονήσω τὴν εὐλάβειαν καὶ προσοχήν μὲ τὴν ὁποίαν ἔψαλλον οἱ ἀείμνηστοι διδάσκαλοι Μωραϊτίδης καὶ Παπαδιαμάντης, μὲ τὴν σιγανὴν καὶ ταπεινὴν φωνὴν τῶν. Ἐφαίνοντο ὄχι ὅτι ἔψαλλον ἀλλ᾿ ὅτι προσηύχοντο καὶ συνωμίλουν μὲ τὸν Θεόν.
Ὁ δὲ Παπαδιαμάντης ὅταν ἔψαλλε τὰ τροπάρια τῆς Δευτέρας Παρουσίας: «Ὅταν μέλλῃς ἔρχεσθαι κρίσιν δικαίαν ποιήσαι, Κριτὰ δικαιότατε… ὅταν τίθενται θρόνοι καὶ ἀνοίγονται βίβλοι καὶ Θεὸς εἰς κρίσιν καθέζηται… Ἐννοῶ τὴν ἡμέραν ἐκείνην καὶ τὴν ὥραν, ὅταν μέλλομεν πάντες γυμνοὶ καὶ ὡς κατάκριτοι τῷ ἀδεκάστῳ Κριτῇ παρίστασθαι…» τὰ ἔψαλλέ μὲ τοιαύτην συναίσθησιν καὶ φόβον, ὥστε ἐφαίνετο ὡσὰν νὰ ἵστατο ἔμπροσθεν τοῦ φοβεροῦ Κριτηρίου.
Ὅταν δὲ ἔψαλλε τὰ τοῦ Παραδείσου τροπάρια, ἐφαίνετο ὡσὰν νὰ ἐξίστατο καὶ ἡρπάζετο ὡς εἰς Παράδεισον. Ὠσαύτως ὅταν ἔψαλλε τὰ Ἀναστάσιμα τροπάρια καὶ κανόνας, ἐφαίνετο ὡς χαίρων καὶ ἁλλόμενος, καθὼς ὁ Θεοπάτωρ Δαυῒδ πρὸ τῆς σκιώδους Κιβωτοῦ ἥλατο σκιρτῶν.

Ἐπειδὴ δὲ ἔψαλλον μετὰ συνέσεως καὶ εὐλαβείας, δὲν ἐπέτρεπον εἰς ψάλτας ποὺ ἤρχοντο διὰ νὰ ψάλωσι εἰς τὰς ἀγρυπνίας, ἐὰν καὶ ἐκεῖνοι δὲν ἔψαλλον συνετῶς καὶ μεταχειρίζοντο ὄχι τὰς φυσικάς των φωνάς, ἀλλὰ θυμελικάς, προσποιητὰς καὶ ἀτάκτους φωνάς. Ὁ δὲ Παπαδιαμάντης ὅστις ἧτο καὶ εὐέξαπτος τοὺς ἐδίωκε.

- Φύγετε, τοὺς ἔλεγε, ἐδῶ εἶναι τόπος προσευχῆς. Πηγαίνετε νὰ τραγουδήσετε εἰς τὰ θέατρα.

Πολλάκις καὶ ἑμὲ ὅστις ἤμην βοηθὸς τοῦ καὶ μαθητής, ὅταν ἔκανα καμμίαν παραφωνίαν ἢ παρατονίαν, μὲ ἐδίωκεν.

-Φύγε, μοὶ ἔλεγε, παῦσε, κλεῖσε τὸ στόμα σου, ἀπρόσεκτε.

Ἐγὼ παραμέριζα, ἀλλὰ γρήγορα τοῦ περνοῦσε ὁ θυμὸς καὶ πάλιν μὲ ἐκάλει.

-Κώστα, ἔλα νὰ ψάλῃς.

Ἐγὼ ἐπειδὴ εἶχον ζῆλον νὰ μάθω ἀμέσως, ἔτρεχον καὶ ἔψαλλον. Ἧτο δὲ τόσο ταπεινός, ὥστε πολλάκις μετὰ τὸ τέλος τῆς ἀγρυπνίας ἔμπροσθεν πολλῶν μοὶ ἐζήτει συγχώρησιν.

-Κώστα, μοὶ ἔλεγεν (τοῦτο ἧτο τὸ κοσμικόν μου ὄνομα), νὰ μὲ συγχωρέςῃς διότι σὲ ἐλύπησα.

Καὶ ἑγὼ τῷ ἔλεγον:

-Ἐγὼ πταίω, διδάσκαλε, διότι εἶμαι ἀπρόσεκτος. Σὲ εὐχαρίστῳ δὲ διότι μὲ τὰς παρατηρήσεις ποὺ μοῦ κάμνεις γίνομαι προσεκτικώτερος καί μὲ τὰς ἐπιπλήξεις μὲ διδάσκεις τὴν ὑπομονὴν τῆς ὁποίας ἔχω ἀνάγκην.

Ὁμολογῶ, ὅτι ἀπὸ τὴν τάξιν ἐκείνην ἡ ὁποία παρετηρεῖτο εἰς τὸ ἐκκλησάκι ἐκεῖνο τοῦ προφήτου Ἐλισαιὲ ἔλαβον μεγάλην ὠφέλειαν.
Ἐκεῖνοι ποὺ τὸ κατεδάφισαν ἔδειξαν μεγάλην ἀσέβειαν καὶ συνιστῶ εἰς πάντας τοὺς Ἕλληνας λογοτέχνας καὶ λογογράφους ὡς πνευματικὸς πατὴρ νὰ ἀπαιτήσουν παρὰ τοῦ σεβαστοῦ Ὑπουργείου τῆς Παιδείας καὶ παρὰ τῆς Ἱερᾶς Συνόδου καὶ τῆς Ἀρχαιολογικῆς Ἑταιρίας νὰ ἀνοικοδομηθῇ νέον ἐκκλησίδιον εἰς τὸν ἴδιον τόπον ὅπου ὑπῆρχε τὸ παλαιόν, διὰ νὰ παραμείνῃ ὡς μνημεῖον διὰ τὰς μελλούσας γενεάς, νὰ τὸ βλέπωσιν οἱ νέοι λογοτέχναι καὶ νὰ τὸ ἐπιδεικνύωσι καὶ εἰς τοὺς ξένους λογοτέχνας, τοὺς ἐπισκεπτομένους τὴν Ἑλλάδα, διὰ νὰ πληροφορῶνται ὅτι εἰς αὐτὸν τὸν ἱερὸν τόπον, εἰς αὐτὸ τὸ ἐκκλησίδιον, οἱ κορυφαῖοι τῶν λογογράφων τῆς Ἑλλάδος ὡς εὐσεβέστατοι ἐτέλουν ἀγρυπνίας προσευχόμενοι, ᾄδοντες, ψάλλοντες, αἰνοῦντες καὶ εὐλογοῦντες τὸν Θεόν.

Οὐ μόνον δὲ ἑγὼ ὠφελήθην, ἀλλὰ καὶ ἄλλοι πολλοὶ φοιτῶντες εἰς τὰς ἀγρυπνίας ἐκείνας, ἀκούοντες μετὰ κατανύξεως τὰς ἀναγνώσεις εἰς τοὺς βίους τῶν Ἁγίων, εἰς τοὺς λόγους περὶ ψυχῆς, περὶ μελλούσης κρίσεως, περὶ Παραδείσου, περὶ κολάσεως, τοὺς ὁποίους λόγους μὲ ἁπλῆν φράσιν ἡρμήνευεν ἐνίοτε ὁ Μωραϊτίδης.

Τινὲς ἐξ αὐτῶν μισήσαντες τὸν μάταιον κόσμον καὶ καταφρονήσαντες πάντα τὰ ἐπίγεια ὡς φθαρτὰ καὶ ῥέοντα, ἀγαπήσαντες δὲ τὸν Θεὸν καὶ τὰ οὐράνια καὶ ἀεὶ διαμένοντα, ἐγκατέλειπον τὸν κόσμον καὶ τὰ ἐν κόσμῳ καὶ ἠκολούθησαν διὰ τῆς μοναχικῆς πολιτείας τὸν Χριστόν, ἐξ ὧν τινες διέπρεψαν ἐπ᾿ ἀρετῇ, φιλομαθείᾳ καὶ ὁσιότητι βίου, πολλοὶ δὲ ἔγιναν ἡγούμενοι μονῶν.
Εἰς ἐκ τῶν πρώτων ὅστις ἠσπάσθη τὸν μοναχικὸν βίον καὶ ᾖρεν τὸν Σταυρὸν τοῦ Κυρίου ἐπ᾿ ὤμων καὶ ἠκολούθησεν Αὐτόν, ἧτο ὁ ἐξ Αἰγίνης ἰατρὸς Σπυρίδων Καμπανάος, ὁ διὰ τοῦ ἀγγελικοῦ σχήματος ἐπικληθεὶς Ἀθανάσιος Λαυριώτης ὁ μελετηρότατος καὶ πολυγραφώτατος, ὁ ἰδρυτὴς τῆς Ἁγιορειτικῆς Βιβλιοθήκης.

Οὗτος ὅτε ἔτι ἧτο νέος καὶ φοιτητὴς τῆς Ἰατρικῆς, ἧτο καὶ τακτικὸς θιασώτης τῶν ἀγρυπνιῶν, αἵτινες ἐγίνοντο εἰς τὸν προφήτην Ἐλισαιέ, ψάλλων μελωδικότατα.
Ὅτε δὲ ἔλαβε τὸ δίπλωμα τῆς Ἰατρικῆς, κατανοήσας ὡς φρόνιμος καὶ νουνεχὴς τὴν τοῦ Κυρίου φωνήν: «Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν Σταυρὸν αὐτοῦ καὶ ἀκολουθείτω μοι… καὶ ὁ φιλῶν πατέρα ἢ μητέρα ὑπὲρ ἑμέ, οὐκ ἔστι μου ἄξιος…», ἀφῆκε τὸν κόσμον καὶ τὰ ἐν κόσμῳ, γονεῖς, ἀδελφούς, φίλους, τιμάς, δόξας καὶ ἀναπαύσεις προσκαίρους καὶ κατέφυγεν εἰς τὴν ἐν τῷ Ἁγίῳ Ὄρει τοῦ Ἄθωνος Ἱερὰν Μονὴν τῆς Μεγίστης Λαύρας, ἔνθα ἐπὶ πολλὰ ἔτη τὸν μοναχικὸν ἀνύσας δίαυλον, ἐν ἀρεταῖς, νηστείαις, ἀγρυπνίαις καὶ προσευχαῖς, ἐν συγγραφαῖς καὶ μεταφράσεσιν ὠφελίμων βιβλίων, ἐδόξασε καὶ ἐτίμησε τὸν Θεόν, τὸ μοναχικὸν πολίτευμα καὶ τὸ Ἁγιώνυμον Ὄρος τοῦ Ἄθωνος.

Τούτου τὸ παράδειγμα ἠκολούθησαν καὶ ἄλλοι τινὲς καὶ μεταξὺ αὐτῶν καὶ ὁ ὑποφαινόμενος, μετὰ τοῦ πνευματικοῦ ἀδελφοῦ καὶ φίλου μου Νικολάου Μητροπούλου, δικηγόρου, ἀνεψιοῦ τοῦ ἀειμνήστου Ἀρχιεπισκόπου Πάτρων Ἱεροθέου Μητροπούλου, γραμματέως τότε τοῦ μεγάλου καταστήματος τοῦ Δημ. Τερζοπούλου, μὲ τὸν ὁποῖον ἐγνωρίσθην εἰς τὰς ἀγρυπνίας καὶ ἀφοῦ ἐγνωρίσθημεν, ἐμείναμεν σύνοικοι ἐπὶ 1 ½ ἔτος καὶ ὁμοῦ ἀνεχωρήσαμεν ἐξ Ἀθηνῶν δι᾿ Ἅγιον Ὄρος τὴν 8ην Μαΐου, ἑορτὴν τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου.

Μετὰ τὴν ἀγρυπνίαν καὶ ἱερὰν μυσταγωγίαν, ἣν παρηκολουθήσαμεν εἰς τὸ ἐκκλησάκι τοῦ Προφήτου Ἐλισαιέ, μᾶς ἐφιλοξένησεν εἰς τὸν οἶκον του μαζὶ μὲ τὸν Παπαδιαμάντην ὁ φιλομόναχος καὶ φιλόξενος Νικ. Μπούκης καὶ ἀποχαιρετίσαντες τοὺς Παπαδιαμάντην καὶ Μωραϊτίδην, κατήλθομεν εἰς Πειραιᾶ, ὅπου μᾶς συνώδευσαν ὁ Νικόλαος Μπούκης, ὁ ἐκ τοῦ ἡρωϊκοῦ Σουλίου ταγματάρχης Κωνστ. Σμπόνιας, πνευματικὸν τέκνον τοῦ ἐν Πάρῳ Ὁσίου Ἀρσενίου, καὶ ὁ ἐκ Σίφνου γραμματεὺς τοῦ Ὑπουργείου τῶν Ἐσωτερικῶν Σταμ. Γαϊτάνος, οἵτινες ἦσαν τακτικώτατοι εἰς τὰς ἀγρυπνίας.

Φθάσαντες εἰς Θεσσαλονίκην, οἱ Τοῦρκοι μᾶς ἐθεώρησαν ὡς κατασκόπους, καὶ ἑμὲ διασωθέντα ὡς ἐκ θαύματος τῇ μεσιτεία τοῦ Μεγαλομάρτυρος Δημητρίου, μὲ ἐπέστρεψαν εἰς τὴν Ἑλλάδα, τὸν δὲ φίλον μου Νικόλαον Μητρόπουλον τῇ μεσιτείᾳ γνωστοῦ του Τούρκου ἀξιωματικοῦ τὸν ἀπέστειλαν εἰς Ἅγιον Ὄρος.
Μεταβὰς εἰς τὴν Ἱερὰν Μονὴν Σίμωνος Πέτρας ἔλαβε τὸ ἀγγελικὸν σχῆμα, κληθεὶς Νεῖλος καὶ διορισθείς, ὡς ἐγγράμματος, γραμματεὺς τῆς Κοινότητας τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ζήσας ὀλίγα ἔτη ἐν ἄκρᾳ ἀρετῇ καὶ ὁσιότητι, ἐν ταπεινώσει, ἐν φιλαδελφία καὶ ἀγάπη εἰλικρινεῖ πρὸς τὸν Θεὸν καὶ τὸν πλησίον καὶ εὐάρεστος τῷ Θεῷ γενόμενος, τελειωθεὶς ἐν ὀλίγῳ ἐπλήρωσε χρόνους μακρούς.

Ἐγὼ δὲ ὁ εὐτελὴς καὶ ἐλάχιστος, ἐπιστρέψας εἰς Ἑλλάδα, ἦλθον καὶ ἐκοινοβίασα εἰς τὴν Ἱερὰν Κοινοβιακὴν Μονὴν τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς, εἰς ἣν καὶ εὑρίσκομαι ἄρτι καὶ ἀναμένω τὴν ἐντεῦθεν ἀναχώρησιν καὶ μετάβασιν εἰς τὴν ἀληθινὴν πατρίδα, τὴν οὐράνιον Ἱερουσαλήμ, τὴν κραταιὰν καὶ ἀνόλεθρον.

Μετὰ ἀπὸ ἡμᾶς ἠκολούθησε μετ᾿ ὀλίγον καὶ ὁ ἀνωτέρω ῥηθεὶς ἐκ Σίφνου Σταμάτιος Γαϊτάνος, ἐλθὼν κατ᾿ ἀρχὰς εἰς τὴν Ἱερὰν ἡμῶν Μονὴν καὶ κατόπιν μεταβὰς εἰς τὴν πατρίδα του Σίφνον, ὅπου καρεὶς μοναχὸς ἐχειροτονήθη Ἱερεὺς καὶ Ἡγούμενος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Βρύσεως. Ἀποσυρθεὶς τῆς Ἱερᾶς Μονῆς, ἐφησυχάζει ἐν Φυρογείοις.
Μετὰ ταῦτα ἦλθεν εἰς τὴν ἐνταῦθα Ἱερὰν ἡμῶν Μονὴν ἐκ τῶν φοιτώντων εἰς τὰς ἀγρυπνίας τοῦ Προφήτου Ἐλισαιέ, ἄλλοι πέντε, ὁ ἐκ Νάξου Ἀντώνιος Κούρτης, ὅστις ἧτο κανδηλανάπτης εἰς τὸν ναὸν τοῦ Προφήτου Ἐλισαιέ, ὁ ἐκ Δεσφίνης τῆς Παρνασσίδος Ἰωάννης Σιδέρης, νῦν ἱερομόναχος Ἠλίας, ὁ ἐκ Σμύρνης Ἐμμ. Φωτιάδης, ὁ ἐκ Κωνσταντινουπόλεως Ἐμμ. Νιώτης, γενόμενος μοναχός, ὁ μὲν πρῶτος κληθεὶς Φιλόθεος, ὁ δὲ δεύτερος Μάξιμος, καὶ ὁ ἐκ Κέας Θεοφίλος Ζάμαρος, ἱερομόναχος πνευματικός, ὅστις ἤδη εὑρίσκεται εἰς τὴν ἐν Ἀμαλιάδι Ἱερὰν Γυναικείαν Μονὴν τοῦ Προφήτου Ἠλιού.
Ἐκτὸς τούτων ἦσαν καὶ ἄλλοι, οἵτινες μετέβησαν εἰς Ἅγιον Ὄρος καὶ ἄλλας μονάς.

Ἀλλὰ καὶ γυναῖκες φοιτῶσαι εἰς τὰς ἀγρυπνίας ἐκείνας, ἠκολούθησαν τὸν μονήρη βίον, αἵτινες διέλαμψαν ἐν ταῖς ἀρεταῖς καὶ τῇ ὁσιότητι, ἐν αἷς ἡ ἐκ Κρήτης Ὁσία Ξένη, ἡ ἀόμματος καὶ ποιήτρια κατανυκτικωτάτων εὐχῶν καὶ δεήσεων καὶ ὕμνων, ἡ χρηματίσασα ἀρκετὰ ἔτη Ἡγουμένη εἰς τὴν ἐν Αἰγίνῃ Ἱερὰν Μονὴν τῆς Ἁγίας Τριάδος, τὴν ἱδρυθεῖσαν ὑπὸ τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου πρῴην Πενταπόλεως, ἡ μοναχὴ Κασσιανὴ ὑποτακτικὴ τῆς ἀνωτέρω Ξένης καὶ διάδοχος τῆς Ἠγουμενείας, ἡ Νεκταρία Γιαβοπούλου χρηματίσασα καὶ αὐτὴ Ἡγουμένη εἰς τὴν ἰδίαν Μονήν, ἡ Παρθενία Μανδηλᾶ, ἥτις ἐχρημάτισε Ἡγουμένη τῆς ἐν Πάρῳ Γυναικείας Μονῆς Μεταμορφώσεως Χριστοῦ καὶ ἄλλαι πολλαί.

Εἰς τὰς ἀγρυπνίας τοῦ Προφήτου Ἐλισαιὲ ἔψαλλεν ἐνίοτε καὶ ὁ ἐκ Κωνσταντινουπόλεως μουσικοδιδάσκαλος Τσώκλης, βραδύτερον δὲ οἱ ἐκ Βόλου Στέφανος Ζήτης, ὁ κατόπιν πρεσβύτερος χειροτονηθείς, ὁ Ἠλίας Μάρος καὶ ὁ Διευθυντὴς τῆς «Ἁγιορειτικῆς Βιβλιοθήκης» Σωτήριος Σχοινᾶς, ὁ Γεώργιος Τσαντίλης, ὁ Παναγιώτης Τομῆς, ὁ ἐκ Πάρου Γεώργιος Στέλλας, ὅστις καὶ ἐπιτρόπος ἐχρημάτισε καὶ δι᾿ ἐνεργειῶν του ἐκοσμήθη τὸ ἐκκλησίδιον διὰ τοιχογραφιῶν.

Ἀμφότεροι, ὁ Παπαδιαμάντης καὶ ὁ Μωραϊτίδης ὡς ἄνθρωποι καὶ αὐτοὶ εἶχον ἀνθρωπίνους ἀδυναμίας καὶ ἀτελείας, ἐπειδὴ κατὰ τὸν Μ. Γρηγόριον «καὶ τῶν ἀρίστων ὁ μῶμος ἅπτεται, ὡς τελείου καὶ ἀναμαρτήτου ὄντος μόνου τοῦ Θεοῦ», ἀλλ᾿ εἰς τὴν γενεὰν τὴν ὁποίαν ἔζησαν, καθ᾿ ἣν πάντες κατὰ τὸν Προφητάνακτα Δαυΐδ ἐξέκλιναν ἅμα ἠχρειώθησαν, οὗτοι οἱ μακάριοι δὲν ἐξέκλιναν, ἀλλ᾿ ἐστάθησαν ἑδραῖοι, στῦλοι ἀκλόνητοι τῆς εὐσεβείας, καὶ ἀκριβεῖς φύλακες τῶν παραδόσεων.

Ἐνήστευον τὰς ὑπὸ τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων καὶ τῆς Ἐκκλησίας νενομοθετημένας νηστείας, ἠγρύπνουν, προσηύχοντο καὶ κατεγίνοντο εἰς τὴν μελέτην τῶν Ἁγίων Γραφῶν, τῶν συγγραμμάτων τῶν Ἁγίων Πατέρων καὶ διδασκάλων τῆς Ἁγίας ἡμῶν Ἐκκλησίας.
Εἰς τὰ συγγράμματά των εἶναι καταφανὴς ἡ εὐλάβειά των καὶ ἀφοσίωσις πρὸς τὸν Θεόν, τοὺς Ἁγίους Πατέρας καὶ ἱερὰς παραδόσεις.
Ἦσαν ἀκτήμονες, ἔζων λιτότατα καὶ ἐνεδύοντο ταπεινὰ καὶ πενιχρά. Ὁ δὲ Παπαδιαμάντης ἧτο πάντοτε πτωχός, διότι ὅ,τι εἶχε ἢ τῷ ἔδιδον, τὰ διένειμε τοῖς πτωχοῖς.
Πολλάκις οἱ φίλοι του βλέποντες ὅτι τὰ ἐνδύματά του ἦσαν πεπαλαιωμένα, τῷ ἐπρόσφερον καινουργῆ, ἀλλ᾿ ἐκεῖνος δὲν ἐδέχετο, καὶ ὅταν τὰ ἐνδύματά του καὶ σανδάλια καθίσταντο ἄχρηστα, τότε τὰ ἀντικαθέστα.
Ἐφρόντιζον καὶ οἱ δύο νὰ στολίζουν ὄχι τὸ φθαρτὸν καὶ θνητὸν σῶμά των, ἀλλὰ τὴν ἄφθαρτον καὶ ἀθάνατον ψυχήν των μὲ ἀρετάς, ἐμίσουν καὶ ἀπεστρέφοντο πάντα νεωτερισμὸν καὶ τὸν σημερινὸν ψευδοπολιτισμὸν καὶ τὴν ξενομανίαν, ἤλεγχον δὲ καὶ ἐκαυτηρίαζον τοὺς χάσκοντας διὰ τὰ ξένα καὶ ὀθνεῖα καὶ εἰσάγοντας ξένα καὶ καινὰ δαιμόνια, τοὺς νεωτεριστὰς καὶ καινοτόμους, οἵτινες ἀπεμπόλησαν τὰ ἀρχαῖα καὶ χριστιανικὰ ἤθη καὶ ἔθιμα, τινὲς δὲ καὶ αὐτὸν τὸν θησαυρὸν τῆς ὀρθοδόξου ἡμῶν πίστεως καὶ ἐνεδύσαντο ὡς ἱμάτιον τὸν νεωτερισμὸν καὶ τὰ σαθρὰ καὶ ἄσεμνα ἤθη τῶν Εὐρωπαίων καὶ λοιπῶν ξένων καὶ κινδυνεύει ἡ Ἑλλὰς νὰ ἐξευρωπαϊσθῇ καὶ ἀμερικανοποιηθῇ.
Μετέβησάν τινες Ἑλληνίδες εἰς Εὐρώπην, εἶδον γυναίκας ἀσέμνως ἐνδεδυμένας, βαμμένας τὰ πρόσωπα, τὰ χείλη, τοὺς ὄνυχας, εἶδον γυναίκας νὰ καπνίζουν, νὰ χαρτοπαίζουν, ν᾿ ἀποφεύγουν τὴν τεκνογονίαν, νὰ κάμνουν ἐκτρώσεις, νὰ παίρνουν διαζύγια, νὰ χωρίζωνται τοὺς ἄνδρας των, νὰ κουρεύωνται, νὰ φοροῦν πανταλόνια, καὶ εὐθὺς τὰς ἐμιμήθησαν καὶ ὡμοιώθησαν αὐταῖς.
Καὶ ὄχι μόνον τὰς ἐμιμήθησαν, ἀλλὰ καὶ ἐρχόμεναι εἰς τὴν Ἑλλάδα ἐφρόντισαν νὰ μεταδώσουν τὰ τοιαῦτα καὶ εἰς ἄλλας γυναίκας, αἱ ὁποῖαι μετὰ χαρᾶς ἐδέχθησαν τὰ ἄσεμνα, τὰ σεσηπότα, τὰ σαθρὰ καὶ ὀθνεῖα.

Πρέπει νὰ ὁμολογήσωμεν τὴν ἀλήθειαν, ὅτι εἰς διαφόρους χώρας τῆς Εὐρώπης, εἰς τὴν Γαλλίαν, Ἰταλίαν καὶ Ἀγγλίαν, Ἐλβετίαν κ.ἀ., ὑπάρχουν καὶ γυναῖκες σεμναί, τίμιαι, ἠθικαί, θεοφοβούμεναι, σεμνῶς ἐνδεδυμέναι καὶ γενικῶς δὲ παρὰ τοῖς καθολικοῖς ἀπαγορεύεται ἡ ἐν τοῖς ἱεροῖς ναοῖς εἴσοδος γυναικῶν ἀσέμνως ἐνδεδυμένων. Ἀλλ᾿ αἱ ἀνωτέρω Ἑλληνίδες ἐμιμήθησαν τὰς ἐπὶ τῶν σκηνῶν τῶν θεάτρων καὶ κινηματογράφων.

Πρὸ 60 ἐτῶν εἰς τὴν Ἑλλάδα δὲν ὑπῆρχε γυνὴ ἀσέμνως ἐνδεδυμένη, οὔτε πλουσία οὔτε πτωχή, οὔτε μεγάλη οὔτε μικρή· ἐντρέπετο νὰ ἴδῃ τις γυμνὸν ὄχι τὸ χέρι, ἢ πόδι, ἢ τράχηλον ἀλλὰ καὶ αὐτὸ τὸ πρόσωπόν των.
Διὰ τοῦτο αἱ μὲν τῶν πόλεων, ἰδίως αἱ τῶν πλουσίων κυρίαι, ὅταν ἐξήρχοντο εἰς περίπατον, ἢ μετέβαινον εἰς ἐπισκέψεις, εἶχον καλύπτρας εἰς τὸ πρόσωπον, αἱ δὲ τῶν ἐπαρχιῶν, ἰδίως τῶν χωρίων, εἶχον μανδήλας, μὲ τὰς ὁποίας ἐκάλυπτον ὄχι μόνον τὰς κεφαλάς, ἀλλὰ καὶ τὰ πρόσωπα καὶ μόνον γυμνὸν μέρος ἔμενον οἱ ὀφθαλμοὶ διὰ νὰ βλέπωσι καὶ ἡ ῥὶς διὰ νὰ ἀναπνέωσιν· πολλάκις ἐκάλυπτον καὶ τὴν ῥῖνα καὶ ὅταν συνήντων ἢ ὡμίλουν μὲ ἄνδρας ἔνευον πρὸς τὰ κάτω· σπάνιαι ἐβάφοντο· ἐβάφοντο ἰδίως αἱ τῶν θεάτρων καὶ τῶν οἴκων ἀνοχῆς.

Εἰς τὰς περισσοτέρας ἐκκλησίας εἶχον τὰ λεγόμενα δικτυωτά, διὰ νὰ μὴ βλέπουν οἱ ἄνδρες τὰς γυναίκας, δι᾿ αὐτὸ αἱ πορνεῖαι, αἱ μοιχεῖαι, αἱ ἐκτρώσεις, τὰ διαζύγια ἐσπάνιζον, ἡ δὲ ἀποφυγὴ τῆς τεκνογονίας ἥτις ἐγενικεύθη ἀκόμη καὶ εἰς τὰ μικρότερα χωρία τῆς Ἑλλάδος καὶ εἰς τὰ ἀγροικίας, ἧτο ἄγνωστος καθὼς ἧτο ἄγνωστον καὶ τὸ σιγάρο καὶ ἡ χαρτοπαιξία εἰς τὰς γυναίκας.
Ὁμοίως πολλοὶ ἄνδρες μεταβαίνοντες εἰς Εὐρώπην καὶ μαθόντες ὅτι ἐκεῖ ὑπάρχουν μασόνοι ἔχοντες μασονικὰς στοάς, ἐμιμήθησαν τούτους καὶ ἐπιστρέψαντες εἰς τὴν Ἑλλάδα, μετελαμπάδευσαν καὶ μετεφύτευσαν τὸν μασονισμόν, ἱδρύσαντες στοάς, ἀγωνιζόμενοι ὅπως προσελκύσουν καὶ προπαγανδίσουν, ὅσους δυνηθοῦν εἰς τὴν μασονίαν· ἄλλοι ἐγένοντο χιλιασταί, κομμουνισταί, πνευματισταί, αἱρετικοί, κακόδοξοι καὶ ἀφοῦ ἐγένοντο υἱοὶ τοῦ σκότους οἱ πρῴην υἱοὶ τοῦ φωτός, προσπαθούν μὲ φανατισμὸν νὰ σκοτίσουν καὶ ἄλλους καὶ εἰ δυνατὸν νὰ κάμουν πάντας ὁμοίους των.

Ἀλλὰ τὸ πλέον λυπηρὸν καὶ ἄξιον θρήνων εἶναι ὅτι καὶ κληρικοὶ μεταβαίνοντες εἰς Εὐρώπην καὶ Ἀμερικὴν ἐκτὸς σπανίων ἐξαιρέσεων ἔπαθον τὰ ὅμοια· βλέποντες τοὺς ἑτεροδόξους κουρευμένους, ξυρισμένους χωρὶς ῥάσα, ὡς λαϊκοὺς ἐνδεδυμένους, τοὺς ἐμιμήθησαν δικαιολογούμενοι καὶ προφασιζόμενοι προφάσεις ἐν ἁμαρτίαις, ὅτι δῆθεν οἱ Εὐρωπαίοι κληρικοὶ εἶναι καλλίτεροι ἀπὸ ἡμᾶς, εἶναι πολιτισμένοι, ἐνῷ ἡμεῖς εἴμεθα ἀπολίτιστοι, ἀσυγχρόνιστοι, μὲ τὰ ῥάσα δὲ καί μὲ τὰ γένεια εἴμεθα ἄγριοι, καὶ ὅτι τὰ ῥάσα δὲν κανοῦν τὸν παπᾶ καὶ ὅτι οἱ ξένοι ὅταν φορῶμεν ῥάσα μᾶς χλευάζουν.
Ταλαίπωροι! Πόσον πλανᾶσθε! Ὥστε οἱ Ἅγιοι Προφῆται, οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι, οἱ Ἅγιοι Πατέρες, ὁ Ἁγιώτερος πάντων τῶν ἀνθρώπων Τίμιος Πρόδρομος, αὐτὸς ὁ ἴδιος ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς ὁ μονογενὴς Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ Πατρός, ὁ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν γενόμενος ἄνθρωπος ποὺ εἶχαν γένεια καὶ μύστακα, ἦσαν ἄγριοι ἀπολίτιστοι!

Ἐντροπή σας! Λείπεται νὰ μᾶς εἴπητε ὅτι καὶ ὁ Θεὸς ὁ Οὐράνιος Πατὴρ θὰ εἶναι ἀπολίτιστος καὶ ἀσυγχρόνιστος διότι παραγγέλλει εἰς τὸ Λευϊτικὸν (ιθ´ 27) κοινῶς εἰς πάντας, ἰδιαιτέρως δὲ εἰς τοὺς ἱερεῖς νὰ μὴ ξυρίζωσι τὸ γένειον «Οὐ φθαρεῖτε τὴν ὄψιν τοῦ πώγωνος ὑμῶν.»
Συμφωνῶ καὶ ἑγὼ ὅτι τὰ ῥάσα δὲν κάμνουν τὸν παπᾶ, τὸν κάμνουν τὰ καλὰ ἔργα, ἀλλὰ καὶ παπᾶς χωρὶς ῥάσα δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι παπᾶς. Παπᾶς δὲ κουρεμένος, ξυρισμένος τελείως, παπᾶς μὲ γυναικείαν ὄψιν, γυναικοπρόσωπος, δὲν εἰμπορεῖ νὰ εἶναι παπᾶς.

Παπᾶς φοιτῶν εἰς θέατρα, παίζων, διασκεδάζων, χορεύων, πηδῶν καὶ κατόπιν τελῶν τὰ φρικτὰ μυστήρια, δὲν εἶναι παπᾶς, εἶναι θεομπαίκτης, εἶναι καραγκιόζης!
Παπᾶς ὅστις φοβούμενος μήπως τὸν χλευάσουν οἱ ἀλλόθρησκοι βγάζει τὰ ῥάσα του, ἐὰν τοῦ χλευάσουν καὶ τὴν πίστιν του ἑπόμενον νὰ τὴν ἀρνηθῇ!
Διότι «ὁ εὐχερῶς ὑπὸ τῶν μικρῶν ἡττώμενος, εὐχερῶς καὶ ὑπὸ τῶν μεγάλων ἡττηθήσεται» λέγει ὁ σοφὸς Μᾶρκος ὁ Ἀσκητής.

Ἀλλὰ τί εἴπω καὶ λαλήσω; Μακάριοι οἱ λέγοντες εἰς ὦτα ἀκουόντων. Φοβοῦμαι μήπως ὁμιλῶ καὶ γράφω εἰς ὦτα ἐχόντων ὦτα ἀλλὰ μὴ ἀκουόντων, ἐχόντων ὀφθαλμοὺς ἀλλὰ μὴ βλεπόντων.
Φοβοῦμαι μήπως ἔφθασαν αἱ ἡμέραι αἱ πονηραὶ ἐκεῖναι, διὰ τὰς ὁποίας εἶπεν ὁ Μέγας Ἀντώνιος μίαν προφητείαν εἰς τοὺς ἑαυτοῦ μαθητὰς καὶ εἰς ἀκροατάς του, οἵτινες πολλαχόθεν προσέτρεχον πρὸς αὐτὸν διὰ νὰ τὸν ἴδωσι καὶ ἀκούσωσι τὴν γλυκυτάτην διδασκαλίαν του ὀνομάζοντες αὐτὸν ἄνθρωπον Θεοῦ.
«Ἀκούσατε, ὦ τέκνα μου, τοῖς εἶπεν, ἔρχεται καιρὸς καθ᾿ ὃν οἱ ἄνθρωποι θὰ μανῶσι (θὰ τρελλαθῶσι), ἐπὰν δὲ ἴδωσί τινα μὴ μαινόμενον ἐπαναστατήσοναι κατ᾿ αὐτοῦ λέγοντες· ἡμεῖς μαινόμεθα, ἵνα τί σὺ οὐ μαίνει»;
Ἡ προφητεία αὕτη τοῦ ἁγίου Ἀντωνίου ἤρχισεν εἰς τινὰς ἄνδρας καὶ γυναίκας νὰ ἐκπληροῦται ἐξ ὅσων ἀνωτέρω εἴπομεν, ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶν λεγομένων καλλιστείων δηλ. τῶν ἐπιδείξεων γυμνῶν γυναικείων σωμάτων.

Ἀπὸ ἀρχαιοτάτων χρόνων καὶ ἐπὶ Χριστοῦ ὡς ἀναφέρουν οἱ ἱεροὶ εὐαγγελισταί, ἀλλὰ καὶ σήμερον μόνον οἱ τρελλοὶ καὶ οἱ δαιμονισμένοι ξεσχίζουν τὰ ἱμάτιά των καὶ ἐλαυνόμενοι ὑπὸ τῆς μανίας καὶ τῶν δαιμόνων περιφέρονται γυμνοὶ εἰς τὰς ὁδοὺς καὶ ἐρήμους καὶ τοὺς ὁποίους οἱ συγγενεῖς των καὶ οἱ λοιποὶ φρόνιμοι ἄνθρωποι τοὺς δένουν μὲ σιδηρᾶ καὶ ἁλύσεις καὶ ἐφ᾿ ὅσον διαρκεῖ ἡ τρέλλα, τοὺς κλείουν εἰς φρενοκομεῖα.
Ὅμοιόν τι μὲ τὰ ἀνωτέρω πάσχουσι καὶ αἱ γυναῖκες ἐκεῖναι αἱ ὁποῖαι σπεύδουν ἐπιδεῖξαι γυμνὰς τὰς σάρκας των. Ταύτας ὀφείλουν οἱ γονεῖς, οἱ ἀδελφοί, οἱ συγγενεῖς, οἱ φίλοι νὰ τὰς περιορίζωσι καὶ ἐὰν ἐπιμενοῦν τότε νὰ μεταχειρισθῶσιν ἁλύσεις καὶ σίδηρα καὶ ξύλο, διότι ὅταν τὰς ἀφίνουν ἐλευθέρας εἶναι φανερόν, ὅτι καὶ αὐτοὶ πάσχουν τὴν ἰδίαν ἀσθένειαν, καθὼς καὶ ἐκεῖνοί ποὺ τρέχουσι νὰ τὰς ἴδωσι καὶ θαυμάσωσι, νὰ τὰς τιμήσωσι καὶ νὰ τὰς δοξάσωσι καὶ νὰ ταῖς ἀποδώσωσι λατρείαν οἵαν ἀπέδιδον, οἱ ἄγνωστοι καὶ ἀσελγεῖς ἀρχαῖοι τῇ ψευδοθεᾷ Ἀφροδίτῃ.

Ἄξιος ἐπαίνου εἶναι ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ἐδέσσης ὅστις δι᾿ ἐπιτιμίου ἀφορισμοῦ ἠμπόδισε τὴν ἐπίδειξιν καλλιστείων εἰς τὴν ἐπαρχίαν του καὶ ἔπρεπε πάντες οἱ μητροπολῖται νὰ τὸν μιμηθῶσι.
Ποῦ εἶσθε Παπαδιαμάντη καὶ Μωραϊτίδη, ποῦ εἶσθε τῶν παρελθόντων αἰώνων διδάσκαλοι καὶ κήρυκες τῆς εὐσεβείας καὶ τῆς Ἐκκλησίας Ἅγιοι Ἀρχιερεῖς καὶ κληρικοὶ Κοσμᾶ Αἰτωλέ, Μακάριε Νοταρᾶ, Νικηφόρε Θεοτόκη, Εὐγένιε Βούλγαρη, Ἀθανάσιε Πάριε, Νικόδημε Ἁγιορεῖτα, Χριστοφόρε Παπουλάκε;

Ποῦ εἶσθε Ἅγιοι Ἀρχιερεῖς καὶ ἱερεῖς τῆς ὑποδούλου Ἑλλάδος, οἵτινες ἐπὶ πέντε αἰῶνας ὑπὸ κάτω τοῦ σκληροτάτου ζυγοῦ τῆς δουλείας ἐφυλάξατε ἀκριβή, ἀνόθευτον καὶ ἀσάλευτον τὴν ὀρθόδοξον πίστιν ἡμῶν, τὰς ἱερὰς παραδόσεις καὶ ὅλα τὰ σεμνὰ καὶ χριστιανικὰ ἤθη καὶ ἔθιμα, διὰ νὰ ἴδητε τὴν κατάντια τῆς σημερινῆς γενεᾶς καὶ νὰ κλαύσητε καὶ θρηνήσετε τὴν σημερινὴν ἐλεεινὴν καὶ οἰκτράν μας κατάστασιν!

Ποῦ εἶσαι Ἠλία Μηνιάτη, διαπρύσιε κῆρυξ τῆς Ἐκκλησίας νὰ κηρύξῃς στεντορείως. Ὢ καιροί! Ὢ ἤθη! Υἱοὶ τῶν Ἑλλήνων χριστιανῶν ἕως πότε βαρυκάρδιοι; Ἵνα τί ἀγαπᾶτε ματαιότητα καὶ ζητεῖτε ψεῦδος;
Ὦ Ἕλληνες καὶ Ἑλληνίδες ὅσοι ἐπλανήθητε ἀπὸ τὸν ἄρχοντα τοῦ σκότους, ὅσοι ἐσκοτίσθητε, ἀποδιώξατε τὸ σκότος, προσέλθετε εἰς τὸν ἄρχοντα τοῦ Φωτὸς τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, ὅστις εἶναι τὸ φῶς τὸ ἀληθινὸν τὸ φωτίζον καὶ ἁγιάζον πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον, προσέλθετε πρὸς αὐτὸν καὶ φωτίσθητε καὶ τὰ πρόσωπά σας δὲν θέλουν καταισχυνθῇ, προσέλθετε ἐν μετανοίᾳ εἰλικρινεῖ, προσέλθετε χωρὶς ἀναβολήν, ὅτι τὸ τέλος ἤγγικεν, ὁ θάνατός ἐστιν ἄδηλος καὶ ἐν τῷ ἄδη οὐκ ἔστι μετάνοια.

Ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς μεταξὺ ἄλλων σημείων, ὅσα θὰ ἀκολουθήσουν ὀλίγον πρὸ τῆς συντελείας τοῦ κόσμου καὶ περὶ ὧν ἀναφέρουσιν οἱ Ἱεροὶ Εὐαγγελισταί, τοὺς εἶπε ἀκόμη καὶ ἓν ἄλλο ἀπὸ ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα δὲν εἶναι γραμμένα ἀλλὰ διεσώθη ἐκ παραδόσεως καὶ τὸ ὁποῖον ἀνέγνωσα εἰς ἀρχαῖον βιβλίον.
Ὅταν ἴδητε τὰ ἀνωτέρω σημεῖα καὶ ὅταν γίνωσιν αἱ γυναῖκες ἄνδρες καὶ οἱ ἄνδρες γυναῖκες, τότε νὰ γνωρίσητε ὅτι πλησιάζει τὸ τέλος.

Τὸ βλέπομεν καὶ αὐτὸ σήμερον. Πόσαι γυναῖκες δὲν περιπατοῦν μὲ πανταλόνια καί μὲ σιγάρα στα χέρια καὶ στα στόματα, οἱ δὲ ἄνδρες των καὶ οἱ πατέρες των καὶ αἱ μητέρες των τὰς καμαρώνουν!

Ὁ δὲ φωστὴρ τῆς Ἐκκλησίας μας Θεῖος Χρυσόστομος ἐρωτηθεὶς πότε ἔρχεται τὸ τέλος, ἀπήντησεν, ὅταν ἐκλείψῃ ἡ αἰδὼς ἀπὸ τὰς γυναίκας. Ἡ αἰδὼς οὐ μόνον ἐξέλιπεν ἀπὸ τὰς πλείστας τῶν γυναικῶν, ἀλλὰ καὶ εὑρίσκεται ἐν διωγμῷ ὡς ἔγραψεν ὀρθότατα καὶ ἀληθέστατα ὁ φιλευσεβέστατος καὶ ζηλωτὴς τῶν πατρίων ἀγαπητὸς κ. Μ. Τριανταφύλλου εἰς φυλλάδιόν του δημοσιευθὲν ἐν Θεσσαλονίκῃ τὸ 1950 «Ἡ αἰδὼ ἐν διωγμῷ».

Τὸ νὰ ἐξετάζωμεν διὰ νὰ μάθωμεν ἀκριβῶς περὶ τῆς ἡμέρας τῆς συντελείας τοῦ κόσμου καὶ τῆς Δευτέρας Παρουσίας δὲν μας ὠφελεῖ τόσον, ὅσον μᾶς ὠφελεῖ νὰ πιστεύσωμεν ὅτι τὸ τέλος εἶναι ἐγγύς, ὅτι θὰ ἀποθάνωμεν, ὅτι μετὰ θάνατον ὑπάρχει ζωὴ αἰώνιος, ὅτι θὰ δώσωμεν λόγον τῶν πράξεών μας καὶ ἕκαστος ἐκ τῶν ἰδίων ἔργων ἢ δοξασθήσεται ἢ αἰσχυνθήσεται καὶ ὅτι ἡ Παρουσία τοῦ Κυρίου θὰ ἔλθῃ αἰφνιδίως καὶ ὡς ἀστραπή, καὶ ὅτι πρέπει νὰ εἴμεθα πάντοτε ἕτοιμοι ὡς παραγγέλλει ἡμῖν ὁ Κύριος «Προσέχετε ἑαυτοῖς μήποτε βαρυνθῶσιν ὑμῶν αἱ καρδίαι ἐν κραιπάλῃ καὶ μέθῃ καὶ μερίμναις βιωτικαῖς καὶ αἰφνίδιος ἐφ᾿ ὑμᾶς ἐπιστῇ ἡ ἡμέρα ἐκείνη· ὡς παγὶς γὰρ ἐπελεύσεται ἐπὶ πάντας τοὺς καθημένους ἐπὶ πρόσωπον πάσης τῆς γῆς· ἀγρυπνεῖτε οὖν ἐν παντὶ καιρῷ δεόμενοι, ἵνα καταξιωθῆτε ἐκφυγεῖν πάντα τὰ μέλλοντα γίνεσθαι καὶ σταθῆναι ἔμπροσθεν τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου» (Λουκ. κβ´ 34-35).

Ἐπανέλθομεν ἐπὶ τὸ προκείμενον. Ὁ Παπαδιαμάντης καὶ ὁ Μωραϊτίδης ζήσαντες εὐσεβῶς, ὁσίως καὶ δικαίως καὶ φυλάξαντες τὰς ἐντολὰς τοῦ Κυρίου, μετέβησαν πρὸς τὰς αἰωνίους μονάς, διὰ νὰ αἰνῶσι καὶ δοξολογῶσιν ἀκαταπαύστως μετὰ τῶν Ἀγγελικῶν Ταγμάτων καὶ τῶν Ἁγίων Πάντων τὸν Ποιητὴν καὶ Δεσπότην καὶ Βασιλέα τοῦ παντός.
Καὶ ὁ μὲν Παπαδιαμάντης ἐκοιμήθη ἐν Σκιάθῳ κατὰ τὸ ἔτος 1911. Ὁ δὲ Μωραϊτίδης, γενόμενος μοναχὸς καὶ μετονομασθεὶς Ἀνδρόνικος, ἐκοιμήθη ὡσαύτως εἰς Σκιάθον κατὰ τὸ 1929. Καὶ οἱ δύο εἶχον πόθον νὰ ἤρχοντο νὰ ἐμόναζον ἐνταῦθα εἰς τὴν Ἱερὰν Μονὴν τῆς Λογγοβάρδας.
Ὁ μὲν Παπαδιαμάντης μόλις ἤκουσεν ὅτι ᾖλθον εἰς τὴν Μονὴν καὶ ἔγινα μοναχὸς καὶ ἐχειροτονήθην διάκονος, μοὶ παρήγγειλεν νὰ τὸν περιμένω ἐπιστρέφοντα ἐκ Σκιάθου ἔνθα μετέβαινε, ἀλλ᾿ ἀπελθὼν δὲν ἐπέστρεψε, ἀπῆλθε πρὸς Κύριον.
Ὁ δὲ Μωραϊτίδης ἐπειδὴ εἶχεν ἔλθῃ μικρὸς εἰς τὴν Μονὴν διὰ νὰ μονάση, μαθητὴς ὧν τοῦ Γυμνασίου ἐν Σύρῳ, πλησίον τοῦ θείου τοῦ Ἱερομονάχου Διονυσίου διδασκάλου Πνευματικοῦ καὶ Ἱεροκήρυκος, καὶ μὴ δεχθεὶς παρὰ τοῦ τότε Ἡγουμένου Ἱεροθέου Βουτσινιώτου ἐπειδὴ ἧτο μικρὸς τῇ ἡλικία, ἐπέστρεψεν εἰς Σύρον καὶ τελειώσας τὸ Γυμνάσιον εἰσήχθη εἰς τὸ Πανεπιστήμιον καὶ ἐσπούδασε τὴν φιλολογίαν καὶ γενόμενος Καθηγητὴς ἐδίδαξεν ὀλίγα ἔτη, νυμφευθεὶς γυναῖκα τιμίαν καὶ σεμνὴν ἥτις εἰς τὸ τέλος τοῦ βίου της ἐγένετο μοναχὴ Ἀθανασία ὀνομασθεῖσα.

Ἔζησε μετ᾿ αὐτῆς ἐν παρθενίᾳ, ἀφοσιωμένος εἰς τὸν Θεὸν καὶ εἰς τὴν συγγραφὴν βιβλίων καὶ μετάφρασιν τῶν συγγραμμάτων τῶν Ἁγίων Πατέρων Γρηγορίου καὶ Μ. Βασιλείου.
Εἶχε σκοπὸν ἐὰν ἔζη νὰ μετέφραζε, ὡς μοὶ ἔγραφε, εἰς τὴν καθομιλουμένην ἀμφοτέρων τῶν διδασκάλων τὰ ἅπαντα· μοὶ ἔστειλε δὲ μερικὰ ἀποσπάσματα μεταφρασμένα· ἐπειδὴ ἀπὸ τὸ ἔτος 1909-1929 εἴχομεν τακτικὴν ἀλληλογραφίαν καὶ εἶχον πολλὰς ἐπιστολάς του καὶ ἀποσπάσματα μεταφράσεων τοῦ Ἁγ. Γρηγορίου καὶ Μ. Βασιλείου.
Τὰ ὁποῖα ἐλθόντες οἱ Ἰταλοὶ κατὰ τὸν καιρὸν τῆς κατοχῆς καὶ ποιήσαντες ἔρευναν εἰς τὸ κελλίον μου καὶ γραφεῖον, ἀφήρεσαν αὐτὰ ὅλα μετ᾿ ἄλλων ἐπιστολῶν. Ὁ πόθος του ἧτο νὰ ἐγίνετο μοναχὸς εἰς τὴν Λογγοβάρδαν εἰς τὴν ὁποίαν ἦλθε παῖς ὧν μὲ σκοπὸν νὰ μονάση.
Ἀλλὰ μεταβὰς εἰς τὴν πατρίδα του ἐκάρη ἐκεῖ μοναχὸς ὑπὸ τοῦ τότε Ἁγίου Χαλκίδος κυροῦ Γρηγορίου καὶ ἐκεῖ παρέδωκε τὸ μὲν πνεῦμα εἰς χεῖρας τοῦ Θεοῦ, τὸ δὲ σῶμα εἰς τὴν γενέτειραν αὐτοῦ.
Ἔπρεπε ἡ γεννήσασα καὶ θρέψασα αὐτοὺς ἰδιαιτέρα πατρὶς νὰ δεχθῇ ἐν τοῖς κόλποις αὐτῆς τὰ λείψανα αὐτῶν. Ὁ Μωραϊτίδης ἐκτὸς τῆς φιλολογίας, φιλοτεχνίας καὶ θεολογίας εἰς ἃς ἠσχολεῖτο, ἧτο καὶ ἄριστος ὑμνογράφος καὶ ἀσματογράφος καὶ πολλοὺς Ἁγίους καὶ Ἁγίας ἐστόλισε δι᾿ ᾀσμάτων καὶ ἐγκωμίων.

Δίκαιον καὶ πρέπον νὰ καυχᾶται οὐ μόνον ἡ Σκιάθος, ἀλλὰ καὶ σύμπασα ἡ Ἑλλὰς διὰ τὴν ξυνωρίδα τῶν δύο τούτων νεωτέρων διδασκάλων καὶ λογογράφων, ὅτι εἰς τὰς πονηρὰς ταύτας ἡμέρας, εἰς τὴν γενεὰν τὴν πονηρὰν μοιχαλίδα καὶ ἁμαρτωλὸν τοιοῦτοι ἀνεφάνησαν βλαστοί, τοὺς ὁποίους ὀφείλουν νὰ μιμηθῶσι ὅλοι οἱ νεώτεροι ἠθικολόγοι, λογογράφοι καὶ λογοτέχναι· νὰ μὴ γράφωσι καὶ λέγωσι μόνον, ἀλλὰ καὶ νὰ ποιῶσιν. Ἐπειδὴ ὁ ποιήσας πρῶτον καὶ δεύτερον διδάξας, μέγας κληθήσεται ἐν τῇ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν.

papadiamantis.org