Ὁσιομάρτυς Κοσμᾶς ὁ Πρῶτος ὁ Βατοπαιδινός. (†5 Δεκεμβρίου, 1280)

Ὁσιομάρτυς Κοσμᾶς ὁ Πρῶτος ὁ Βατοπαιδινός. (†5 Δεκεμβρίου, 1280)

Κατὰ τὴν γενόμενη ἐπίσκεψη τῶν Ἑνωτικῶν λατινοφρόνων ἐκτὸς τῶν Βατοπαιδινῶν μαρτύρησαν μοναχοὶ τῶν ἱερῶν μονῶν Ἰβήρων, Ζωγράφου καὶ Ξενοφῶντος.
Κατὰ μία παράδοση ὁ ἴδιος ὁ αὐτοκράτορας Μιχαὴλ Η΄ ὁ Παλαιολόγος ἡγεῖτο στρατιωτικῆς ὁμάδος. «Κατέλαβε τὴν τῶν Καραιῶν κελλιωτικὴν λαύραν, ἔνθα καὶ τὸ τοῦ Ὅρους πρωτεῖον ἵδρυται· ὁ δὲ πρωτεύων καὶ οἱ σὺν αὐτῷ ἀντέστησαν αὐτῷ γενναίως, τοῖς προλαβοῦσιν ὁμοίως ἐλέγχοντες· ὁ δὲ βασιλεὺς εἰς ὀργὴν κινηθεῖς, ἐκέλευσε πάντας αὐτοὺς μαχαίρας ἔργον γενέσθαι, καὶ οὕτως ἐτελειώθησαν οἱ ἅγιοι ὁμολογηταί την δὲ ἐκκλησίαν αὐτῶν πυρπολήσας, καὶ τὰ τῶν μοναχῶν σκηνώματα ληϊσάμενος ...». Ὁ ἱεροδιάκονος Ἀρκάδιος Βατοπαιδινὸς ἀναφέρει ὅτι Πατριαρχικὴ Ἐξαρχία, ποὺ ἦλθε στὸ Ἅγιον Ὅρος λόγῳ διαφορῶν, «ἀπεφάνθη νὰ ἀποσταλῇ ὡς Πρῶτος ἐκ τῶν Μονῶν Φαλακροῦ ἡ τοῦ Πλακᾶ καὶ ἐξελέγη Κοσμᾶς ἐκ τῆς Μονῆς του Πλακέως, ἥτις ἔκειτο μεταξὺ τῶν Μονῶν Βατοπαιδίου καὶ Ἐσφιγμένου, ὅπου σήμερα ἡ τοποθεσία ὀνομάζεται Ζευγαρόσπιτα. Οὗτος ἀπεκτάνθη ὑπό των Λατινοφρόνων ὁ Μακάριος.
Αὐτὰ τὰ τεκμήρια συνέλεξα ἐπὶ τριακονταετίαν περίπου τοῦ τελευταίου Πρώτου Κοσμᾶ. Θὰ ἤμουν εὐτυχὴς ἐὰν μελλοντικοὶ ἐρευνηταὶ φέρουν περισσότερα τεκμήρια εἰς φῶς χάριν τῆς Ἱστορίας ἀφ΄ ἑνὸς καὶ τῶν μεμψιμηρούντων ἀφ΄ ἑτέρου περὶ τοῦ διωγμοῦ ὑπὸ τῶν Λατινοφρόνων κατὰ τὸν 13ον αἰῶνα Ἁγιορειτῶν».

Ὅπως ἀναφέρει σύγχρονος συγγραφέας, «διέταξαν τὴ σύναξη στὶς Καρυὲς τῶν Μοναχῶν ποὺ διέμεναν στὰ γύρω ἀπὸ τὶς Καρυὲς κελλιά. Σκοπὸς τῆς συνάξεως ἦταν νὰ πεισθοῦν οἱ Ἁγιορεῖτες Μοναχοί, μὲ ἐπί κεφαλῆς τὸν Πρῶτο, νὰ συγκατατεθοῦν στὴν ἕνωση μὲ τὴν «Ἐκκλησία» τοῦ Πάπα.
Νὰ «λατινοφρονήσουν» καὶ νὰ δεχθοῦν τὰ λατινικὰ δόγματα. Στὴν πρόταση ὅμως αὐτὴ τῆς προδοσίας ἀντέδρασαν ὅλοι.
Καὶ ὁ Πρῶτος καὶ οἱ Μοναχοί. Μὲ ἕνα λόγο καὶ μὲ μιὰ ἀπόφαση, ἀποκρίθηκαν ὅτι εἶναι πρόθυμοι καὶ νὰ μαρτυρήσουν γιὰ τὴν ὀρθόδοξη πίστη, τὴ μόνη καὶ ἀληθινὴ πίστη. Μάταια οἱ λατινόφρονες ἐκπρόσωποι τοῦ αὐτοκράτορα ἀπειλοῦσαν τοὺς Μοναχοὺς μὲ κολαστήρια καὶ μὲ αὐτὸ τὸν θάνατο καὶ τὸν Πρῶτο μὲ ἀγχόνη Μὲ παρρησία καὶ μὲ τὴν ἀπόφαση τοῦ μαρτυρίου ὁμιλοῦσαν κατὰ τῆς ἑνώσεως μὲ τοὺς ἐκπροσώπους τοῦ Πάπα ...
Ὁ διάλογος κρίθηκε μάταιος ἀπὸ μέρους των λατινοφρόνων. Οἱ Ἁγιορεῖτες Μοναχοὶ κι ἐδῶ στὶς Καρυὲς ἀποδείχθηκαν ἀμετάπειστοι. Βράχοι ἀκλόνητοι. Γι΄ αὐτὸ καὶ οἱ ἐχθροὶ τῆς Ὀρθοδοξίας ἄρχισαν τὰ βασανιστήρια. Ἀλλὰ ὅσο βασανίζονταν οἱ Μοναχοί, τόσο καὶ πιὸ πολύ, μὲ ὅλη τους τὴ δύναμη, ὁμολογοῦσαν τὴν Ὀρθόδοξη πίστη.
Γι΄ αὐτὸ καὶ διατάχθηκε ὁ θάνατος σκληρός. Ἡ ἀγχόνη καὶ ἡ σφαγή. Ἡ ἀγχόνη γιὰ τὸν Πρῶτο τοῦ Ἁγίου Ὅρους. Ἡ σφαγὴ γιὰ τοὺς μοναχούς. Κοκκίνησε τὸ ἱερὸ χῶμα των Καρυῶν. Ἄλλα τὸ αἷμα αὐτὸ ἀνέβηκε στὸν οὐρανό, μπροστὰ στὸ Θεό, μαζὶ μὲ τὶς ψυχὲς τῶν ὁσιομαρτύρων πατέρων, σὰν θυμίαμα εὐωδιαστό. Ἦταν ἡ τελευταία λατρεία τῶν Ἁγιορειτῶν Πατέρων, ποὺ τὴν τέλεσαν στὰ ἅγια χώματα τοῦ Ἁγίου "Ὅρους μὲ τὸ αἷμα τῆς καρδιᾶς τους. Ἀφοῦ πρόσφεραν στὸ Θεὸ τὰ πάντα, τελευταῖα πρόσφεραν τὸ αἷμα τους».
Οἱ λατινόφρονες «ἐλεγχόμενοι ὑπὸ τοῦ Πρώτου μετὰ καὶ τῶν σὺν αὐτῷ ... πυρὶ παρέδωσαν τὸ Πρωτάτον ἅπαν σὺν τὴ ἐκκλησία ... ὁ πρωτεύων καὶ οἱ σὺν αὐτῷ ... πάντας ἔργον μαχαίρας γενέσθαι».
Τὸ μαρτύριο τῶν ὁσιομαρτύρων, καὶ ἰδιαίτερα ὁ ἀπαγχονισμὸς τοῦ ἁγίου Πρώτου Κοσμᾶ του Βατοπαιδινοῦ, ἐπιβεβαιώθηκε ἀπὸ τὴν ἀνακομιδὴ τῶν λειψάνων του, ποῦ ἔγινε ἀπὸ τὴν Ἱερὰ Κοινότητα κατὰ τὸ 1981, στὸν τόπο ποῦ ἀνέφερε ἡ παράδοση, ὅπου καὶ ὑπῆρχε πάντοτε ἀναμμένη κανδήλα.
Ἡ ἀνακομιδὴ τῶν τιμίων λειψάνων τοῦ ἁγίου Πρώτου Κοσμᾶ ἔγινε τὴν 18 Νοεμβρίου 1981 ἐπὶ Πρωτεπιστάτου Προηγουμένου Ματθαίου Βατοπαιδινοῦ. Στὸ Πρακτικὸ τῶν Συνάξεων τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος τοῦ Ἅγιου Ὅρους τῆς 28 Νοεμβρίου 1981 σημειώνεται: «Τὴν Τρίτην περὶ ὥραν 9ην πρωϊνήν, συναθροισθέντος τοῦ ἱεροκοινοτικοῦ Σώματος ἐν τῇ πλειονότητι αὐτοῦ κατῆλθον εἰς τὸν Ἱερὸν τοῦ Πρωτάτου Ναόν, θέσαντες ἅπαντες μετάνοιαν τὴ θαυματουργῷ τῆς θεομήτορος εἰκόνι Ἄξιον Ἐστίν.
Ἐν συνεχείᾳ ἤρξαντο τῆς Παρακλήσεως πρὸς τὴν Θεοτόκον ἐγγὺς τοῦ χώρου τῆς ἀνακομιδῆς, ἐντὸς τῆς Λιτῆς τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Πρωτάτου. Τότε ὁ Προηγούμενος Γαβριὴλ ἐνεχείρισε κασμᾶ εἰς τὸν Πρωτεπιστάτην, προκειμένου οὗτος νὰ κάμη συμβολικῶς τὴν ἔναρξιν τῆς ἀνασκαφῇς, ὡς ἐγένετο ...
Κατελθόντες εἰς βάθος πλέον τοῦ ἑνὸς μέτρου, ἐνεφανίσθησαν πλάκαι ἐκ σχιστολίθου, εἰς ἐπίπεδον διάταξιν, αἵτινες καθαρισθεῖσαι ἔδειξαν πρὸς τοὺς ἐναγωνιῶντας παρισταμένους ὅτι πρόκειται περὶ τάφου. Ἀποκαλύψας ὁ ἱερομόναχος Κύριλλος τὸν τάφον ἀνέφερεν «Ἐδῶ εἶναι καὶ τότε ἅπαντες οἱ παριστάμενοι ἐν συγκινήσει ἔψαλλον τὸ ἀπολυτίκιον τῶν Ἀθωνιτῶν Πατέρων.
Ὁ δὲ Πρωτεπιστάτης παρήγγειλεν εἰς τὸν Μοναχὸν Ἰερόθεον, ἵνα κρούση χαρμοσύνως τοὺς κώδωνας προκειμένου νὰ ἐξαγγελθῇ τὸ χαρμόσυνον γεγονὸς εἰς ἅπαντας τοὺς περιοίκους. Ἡ ἀποκάλυψις τοῦ τάφου καὶ ἡ θέα τῶν Ἱερῶν Λειψάνων εἰς τοὺς παρισταμένους ἐγένετο περὶ ὥραν 12.45 μεσημβρινὴν καὶ εὐθὺς ὁ χῶρος ἐνεπλήσθη ὑπὸ ἀρρήτου εὐωδίας ...».
Ὁ Πρωτεπιστάτης Προηγούμενος Ματθαῖος Βατοπαιδινὸς σὲ ὁμιλία τοῦ κατὰ τὴν 23 Νοεμβρίου 1981 στὸν πάνσεπτο Ἱερὸ Ναὸ τοῦ Πρωτάτου μεταξὺ ἄλλων ἀνέφερε: «Πιστὸς συνεχιστὴς τῆς εὐσεβοῦς Ἁγιορείτικης Παραδόσεως τὸ Ἱεροκοινοτικὸν Σῶμα ἤχθη εἰς τὴν ἱστορικὴν ἀπόφασιν αὐτοῦ, ὅπως προβῇ εἰς τὴν ἀνακομιδὴν τῶν λειψάνων τοῦ ὑπὸ τῶν Ἑνωτικῶν ἀποκταθέντος Πρώτου Κοσμᾶ, ἀποκταθέντος, τοῦτο τὸ λέγω καὶ τὸ διακηρύττω μετὰ πεποιθήσεως, τόσον ἐξ ἰδίας ἀντιλήψεως ὅσον καὶ ἐκ τῆς ἐκθέσεως τοῦ ἰατροῦ κ. Χατζηεμμανουὴλ κατὰ τὴν γενομένη γνωμάτευση αὐτοῦ, καὶ ἐκ τῆς διατάξεως τῶν λειψάνων ἅτινα κεῖνται ἀνέπαφα ὡς εὑρέθησαν, καὶ ἠμπορεῖ ὁ καθένας νὰ ἐκφέρη τὴν γνώμην του.
Καὶ ὅμως εὑρέθησαν ἄνθρωποι κατέχοντες ὑψηλὰς θέσεις ἐν τῇ Ἐκκλησιαστικῇ Γραμματολογίᾳ καὶ ἀπεφάνθησαν γράφοντες ὅτι τοῦ 13ου αἰῶνος θρυλούμενος διωγμὸς τῶν Ἁγιορειτῶν εἶναι μῦθος. Τὴν ἀπάντησιν δὲν τὴν δίδωμεν ἡμεῖς, ἀλλὰ τὰ εὑρεθέντα διὰ τῆς ἀνακομιδῆς λείψανα τοῦ Ὁσίου Ἱερομάρτυρος Κοσμᾶ, ὅλως δὲ ἰδιαιτέρως ἡ διάταξις αὐτῶν, ἐντὸς τοῦ εὑρεθέντος τάφου. Τὴν ὡς ἄνω ἀπάντησιν τὴν δίδει τὸ Ἱεροκοινοτικὸν Σῶμα πρὸς τοὺς δυσφοροῦντας».
Ὁ καθηγούμενος τῆς ἱερᾶς μονῆς Γρηγορίου ἄρχιμ. Γεώργιος σὲ ὁμιλία του στὸν Ἱερὸ ναὸ τοῦ Πρωτάτου ἀνέφερε μεταξὺ ἄλλων ἐμπνευσμένα καὶ ὁμολογιακά: «Ἐδῶ τελειοῦται μαρτυρικῶς ὁ ὁμολογητὴς τοῦ Ἁγίου Ὅρους Ἱερομάρτυς Κοσμᾶς, τοῦ ὁποίου τὸ σεβάσμιο, εὐωδιάζον καὶ χαριτόβρυτο μαρτυρικὸ λείψανο ἀνεκαλύφθη, μερίμνη τῆς Σεβαστῆς Ἱερᾶς Κοινότητος, στὸ Νάρθηκα τοῦ πανσέπτου αὐτοῦ ναοῦ.
Ἐδέχθη τὸν μαρτυρικὸ θάνατο ὁ μακάριος ἀπὸ ἀγάπη πρὸς τὸν Χριστό. Τὸ μαρτύριο εἶναι ὅ,τι ὑψηλότερο ἔχει νὰ προσφέρει ὁ ἄνθρωπος πρὸς τὸν Θεό.
Μακάριε καὶ Σεπτὲ Πρῶτε τοῦ Ἁγίου Ὅρους, Ἱερομάρτυς τοῦ Χριστοῦ Κοσμᾶ, πρῶτος στὸ ἱερὸ διακόνημα τοῦ Πρώτου τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος, πρῶτος καὶ στὸ μαρτύριο καὶ τὴν ὁμολογία τοῦ Χριστοῦ. Πρῶτος στὴν ἕδρα τοῦ Πρωτάτου, πρῶτος καὶ στὴν ἀγχόνη καὶ τὸν θάνατο καὶ τὸν τάφο.
Τὸ πολύαθλο καὶ μαρτυρικό σου σῶμα ὡς πολύτιμο θησαυρὸ ἔκρυψε καὶ ἐφύλαξε ἡ ἱερὰ αὐτὴ γῆ. Τώρα, μὲ θεία νεῦσι, ὡς ἀστὴρ ἑωθινὸς ἀνατέλλεις πάλι στὸ Ἀγιώνυμο αὐτὸ Ὅρος καὶ στὴν ἀπανταχοῦ Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ, γιὰ νὰ φωτίσης καὶ ὀδηγήσης τὶς ψυχές μας στὴν ἀκλινῆ ὁμολογία τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ.
Σφραγίζονται σήμερα τὰ στόματα ὅσων ἠθέλησαν νὰ ἀμφισβητήσουν τὴν ὁμολογία τῶν Ἁγιορειτῶν καὶ τὴν μαρτυρική τους τελείωσι ἀπὸ τοὺς λατινόφρονες. Χάρις στὴν ἰδική σου θυσία ἠμπορεῖ ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία καὶ τὸ Ἅγιον Ὅρος νὰ λέγουν πρὸς τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο «ἔρχου καὶ δέ», τὸν ἀληθινὸ Χριστό, τὸ πλήρωμα τῆς ἀληθείας του καὶ τῆς Χάριτός του, τὸν ὅλο Χριστό, τὴν κεφαλὴ καὶ τὸ σῶμα του.
Ἡ φωνή σου ὡς φωνὴ ὕδάτών πολλῶν ἄκούγεταί σήμερα. Ἀπὸ τὸν τάφο σου ἕνας μυστικὸς ποταμὸς ἀναβλύζει τοῦ ὁποίου τὰ ὁρμήματα εὐφραίνουν τὴν Πόλη τοῦ Θεοῦ, τὴν Ἁγία ἀνὰ τὴν οἰκουμένην Ὀρθόδοξο Καθολικὴ Ἐκκλησία. Εὐλογημένη ἡ ἄσκησίς σου. Εὐλογημένη ἡ ὁμολογία σου. Εὐλογημένος ὁ μαρτυρικός σου θάνατος. Εὐλογημένη ἡ ἐπὶ 700 χρόνια σπορά σου στὴν Ἁγιορειτικὴ γῆ Εὐλογημένη καὶ ἡ φανέρωσίς σου στοὺς δύσκολους γιὰ τὸν κόσμο καὶ τὴν Ἐκκλησία καιρούς μας.
Τὸ Ἅγιον Ὅρος στὸ πρόσωπό σου καὶ στὰ πρόσωπα τῶν ἄλλων ἁγίων Ἁγιορειτῶν ὁσιομαρτύρων των ἐλεγξάντων τους Λατινόφρονες δὲν συνεβιβάσθη οὔτε συμβιβάζεται.
Ἡ ἀγχόνη σου ἐπιβάλλει καὶ σὲ μᾶς νὰ ἀνανεώσουμε σήμερα τὴν ὁμολογία τὴν ἰδική σου καὶ τῶν λοιπῶν ὁσιομαρτύρων, ὄντες διάδοχοί σας καὶ συνεχισταὶ τῆς παραδόσεώς σας. Ὁμολογοῦμε, λοιπόν, ὅπως ἔγραψαν οἱ Ἁγιορεῖται πρὸς τὸν λατινόφρονα Αὐτοκράτορα Μιχαὴλ Η΄ τὸν Παλαιολόγο, λήγοντος τοῦ 13ου αἰῶνος, ὅτι «πᾶσα ἡ τοῦ Χριστοῦ καὶ Θεοῦ ἡμῶν ποίμνη ἐν σῶμᾳ ἐστιν, ὑπὸ μιᾶς κεφαλῆς διοικούμενον, ὀς ἐστι Χριστὸς Ἰησοῦς».
Πλήρη ἀσματικὴ ἀκολουθία καὶ παρακλητικὸ κανόνα πρὸς τιμὴ τοῦ ἁγίου Πρώτου Κοσμᾶ καὶ τῶν συναθλησάντων μετ' αὐτοῦ συνέταξε ὁ ὑμνογράφος ἱερομόναχος Ἀθανάσιος Σιμωνοπετρίτης.
Ἡ μνήμη του τιμᾶται στὶς 5 Δεκεμβρίου.
Ἡ μνήμη τῆς ἀνακομιδῆς τῶν τιμίων λειψάνων του ἑορτάζεται στὶς 18 Νοεμβρίου μὲ ἀγρυπνία στὸ ναὸ τοῦ Πρωτάτου

Πηγή: Μοναχοῦ Μωϋσέως Ἁγιορείτου, Βατοπαιδινὸ Συναξάρι,
Ἔκδοσις: Ἱερὰς Μεγίστης Μονῆς Βατοπαιδίου,
Ἅγιον Ὅρος, 2007
vatopaidi.wordpress.com
http://anavaseis.blogspot.com/2013/12/1280.html