Τὸ Τριώδιο καὶ τὸ Ἀντιτριώδιο. Μητροπολίτης Γόρτυνος Ἰερεμίας

 Δημητσάνα - Μεγαλόπολη, Κυριακή 1 Φεβρουαρίου 2015

Μητροπολίτης Γόρτυνος Ἰερεμίας

1. 1η Φεβρουαρίου σήμερα, ἀδελφοί μου χριστιανοί. Σᾶς εὔχομαι «καλό μήνα». Ἀλλά ἀπό σήμερα ἀρχίζει ἡ ἱερή καί κατανυκτική περίοδος τοῦ Τριωδίου. Γι᾽ αὐτό πάλι σᾶς εὔχομαι τήν φετινή χρονιά νά γευθεῖτε τήν πνευματική γλυκύτητα τοῦ Τριωδίου, καλύτερα ἀπό προηγούμενες χρονιές. Στό κήρυγμα αὐτό, ἀγαπητοί μου, σήμερα, ἀρχή τοῦ Τριωδίου, θά ἤθελα νά σᾶς μιλήσω γι᾽ αὐτό ἀκριβῶς τό θέμα, γιά τό τί δηλαδή εἶναι Τριώδιο.

2. Τό Τριώδιο εἶναι ἡ πρίν ἀπό τό Πάσχα προπαρασκευαστική κατανυκτική περίοδος, ὅπως τό Πεντηκοστάριο εἶναι ἡ μετά τό Πάσχα ἑορταστική περίοδος. Δηλαδή ἡ κύρια ἑορτή εἶναι τό Πάσχα, ἀλλά ἐπειδή πρέπει νά προετοιμαστοῦμε, γιά νά ἑορτάσουμε σωστά τήν ἑορτή αὐτή, γι᾽ αὐτό προηγεῖται τό Τριώδιο, πού μᾶς σταματάει στά Πάθη τοῦ Χριστοῦ.
Καί ἐπειδή, ἀκριβῶς πάλι, ἡ ἑορτή τοῦ Πάσχα εἶναι μεγάλη ἑορτή, γι᾽ αὐτό δέν σταματάει τήν ἴδια μέρα πού τήν γιορτάζουμε, ἀλλά παρατείνεται, παρατείνεται γιά σαράντα ἡμέρες, ὅπως τό ἑορτάζουμε στό Πεντηκοστάριο.

3. Ἡ ἑορτή τοῦ Πάσχα, χριστιανοί μου, εἶναι κινητή ἑορτή. Δέν ἑορτάζουμε δηλαδή τό Πάσχα τήν τάδε σταθερή ἡμερομηνία τοῦ χρόνου, ὅπως εἶναι σταθερές οἱ ἑορτές τῶν Ἁγίων μας. Βέβαια, ἡ Ἐκκλησία μας μέ τήν πρώτη Οἰκουμενική Σύνοδο καθόρισε τό Πάσχα νά ἑορτάζεται τήν πρώτη Κυριακή μετά τήν πανσέληνο τῆς ἐαρινῆς ἰσημερίας. «Ἰσημερία» λέγεται τό χρονικό σημεῖο κατά τό ὁποῖο ἡ ἡμέρα εἶναι ἴση μέ τήν νύχτα.
Ἔχουμε δύο ἰσημερίες: Τήν μία τήν ἄνοιξη, πού τήν λέμε ἐαρινή ἰσημερία, καί τήν ἄλλη τό φθινόπωρο, πού τήν λέμε φθινοπωρινή ἰσημερία. Ἡ ἐαρινή ἰσημερία γίνεται τήν 21η Μαρτίου, ἐνῶ ἡ φθινοπωρινή ἰσημερία γίνεται τήν 23η Σεπτεμβρίου. Ἐπειδή ὅμως ἡ πανσέληνος τῆς ἐαρινῆς ἰσημερίας (πού τήν Κυριακή μετά ἀπό αὐτήν πρέπει νά ἑορτάζουμε τό Πάσχα) δέν εἶναι σταθερή, δέν πέφτει δηλαδή τήν ἴδια πάντοτε ἡμερομηνία, γι᾽ αὐτό καί τό Πάσχα κάθε χρόνο ἑορτάζεται σέ διαφορετική ἡμερομηνία. Ὥστε λοιπόν τό Πάσχα εἶναι κινητή ἑορτή. Γι᾽ αὐτό λοιπόν καί τό Τριώδιο πού ἐξαρτᾶται ἀπό τό Πάσχα, δέν ἔχει καί αὐτό σταθερή ἡμερομηνία πού ἀρχίζει.

4. Στήν περίοδο τοῦ Τριωδίου γίνονται ἱερές Ἀκολουθίες πού περιέχονται σέ ἕνα μεγάλο ἱερό βιβλίο, πού λέγεται καί αὐτό Τριώδιο. Ἀπό τήν ὀνομασία τοῦ βιβλίου αὐτοῦ πῆρε καί ἡ περίοδος πού τό διαβάζουμε τό ὄνομα «Τριώδιο». Καί θέλω τώρα, χριστιανοί μου, νά σᾶς πῶ γιά τήν ὀνομασία τοῦ βιβλίου αὐτοῦ.
Γιατί δηλαδή λέγεται «Τριώδιο»: Ὅταν ἡ Ἐκκλησία μας θέλει νά ὑμνήσει ἕνα γεγονός ἤ ἕναν ἅγιο κάνει ἕναν ὡραῖο ὕμνο, πού τόν λέμε «Κανόνα». Ὁ Κανόνας ἀποτελεῖται ἀπό ἐννέα ὠδές. Οἱ ὀκτώ ὠδές εἶναι ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη καί ἡ ἄλλη μία ὠδή εἶναι ἀπό τήν Καινή Διαθήκη. Καταλαβαίνω ὅτι θά σᾶς κουράσω, ἀλλά πρέπει νά σᾶς μιλήσω μέ λίγα λόγια γιά τίς ὠδές αὐτές.
Ἔχουμε καθῆκον καί ὑποχρέωση ἐμεῖς οἱ ἱερεῖς σας νά σᾶς ποῦμε  ὅλα τά ὡραῖα πού λέγονται καί γίνονται ἐδῶ στήν Ἐκκλησία μας. – Ἡ πρώτη ὠδή εἶναι τό ἆσμα πού ἔψαλε ὁ Μωυσῆς μέ τούς Ἰσραηλῖτες, ὅταν πέρασαν θαυματουργικά τήν Ἐρυθρά θάλασσα (Ἐξ. κεφ. 15). Ἡ δεύτερη ὠδή εἶναι ἕνα δυνατό ἐλεγκτικό κήρυγμα τοῦ Μωυσῆ ἐναντίον τῶν Ἰσραηλιτῶν γιά τήν ἀχαριστία τους στόν Θεό, παρά τίς τόσες εὐεργεσίες Του σ᾽ αὐτούς  (Δευτ. κεφ. 32). Ἡ τρίτη ὠδή εἶναι ἕνας εὐχαριστήριος ὕμνος τῆς προφήτιδας Ἄννας, τῆς μητέρας τοῦ Σαμουήλ, γιατί τῆς ἔδωκε παιδί καί ἔλυσε τήν ἀτεκνία της (Α´ Βασ. κεφ. 2). Ἡ τέταρτη ὠδή εἶναι ἕνας ὕμνος τοῦ προφήτου Ἀββακούμ, ὁ ὁποῖος εἶδε ἔντρομος τό μυστηριῶδες σχέδιο τοῦ Θεοῦ γιά τήν σωτηρία τῶν ἀνθρώπων (Ἀββ. κεφ. 3). Ἡ πέμπτη ὠδή εἶναι ἕνας ὕμνος τοῦ προφήτου Ἠσαΐου στόν Θεό καί μία προφητεία γιά τόν ἐρχομό τοῦ Χριστοῦ, πού εἶναι ἡ πραγματική εἰρήνη (Ἠσ. κεφ. 26).
 Ἡ ἕκτη ὠδή εἶναι ἕνας εὐχαριστήριος ὕμνος τοῦ προφήτου Ἰωνᾶ πρός τόν Θεό, τόν ὁποῖο ἔψαλε στήν κοιλιά τοῦ κήτους (Ἰων. κεφ. 2). Ἡ ἕβδομη ὠδή εἶναι ὁ ὕμνος τῶν τριῶν εὐσεβῶν Ἰσραηλιτῶν νέων, μέσα στήν πυρακτωμένη κάμινο, ὅπου ρίφθηκαν ἐπειδή δέν προσκύνησαν τό ἄγαλμα τοῦ Ναβουχοδονόσορα (Δαν. κεφ. 3). Ἡ ὄγδοη ὠδή εἶναι πάλι καί αὐτή ὕμνος μέσα στήν κάμινο τῶν ἴδιων Ἰσραηλιτῶν νέων (Δαν. κεφ. 3). Καί, τέλος, ἡ ἐνάτη ὠδή εἶναι ὁ ὕμνος τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, πού ἀνέπεμψε μετά τόν Εὐαγγελισμό, ὅταν τήν ἐπισκέφτηκε ἡ Ἐλισάβετ (Λουκ. κεφ. 1).

5. Ὅταν λοιπόν οἱ ὑμνωδοί τῆς Ἐκκλησίας θέλουν νά ὑμνήσουν ἕνα θεῖο γεγονός κάνουν τόν Κανόνα, πού εἴπαμε, μέ ἐννέα ὠδές. Τό πρῶτο τροπάριο τῆς κάθε ὠδῆς, μέ βάση τό ὁποῖο ψάλλονται καί τά ὑπόλοιπα τροπάρια τῆς ὠδῆς, λέγεται «εἱρμός». Λέγεται ἔτσι ἀπό τό ρῆμα «εἵρω», πού σημαίνει «συμπλέκω». Δηλαδή, ὁ ποιητής τοῦ Κανόνα – ἐδῶ νά δεῖτε, χριστιανοί μου, σοφία καί εὐφυΐα! – συμπλέκει τό γεγονός πού θέλει νά ὑμνήσει μέ τό γεγονός τῆς ἀντίστοιχης ὠδῆς τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης.
Ὅταν, γιά παράδειγμα, ἔχουμε τήν ἑορτή τοῦ Σταυροῦ, ὁ εἱρμός τῆς πρώτης ὠδῆς πρέπει νά μιλήσει καί γιά τόν Σταυρό, πού θέλει νά ὑμνήσει, καί γιά τό γεγονός τῶν Ἰσραηλιτῶν πού πέρασαν τήν Αἴγυπτο. Καί λέγει λοιπόν: «Σταυρόν χαράξας Μωσῆς ἐπ᾽ εὐθεῖας ράβδῳ τήν Ἐρυθράν διέτεμε». Τό ἴδιο καί γιά τίς ἄλλες ὠδές τοῦ Κανόνος.
Στό βιβλίο ὅμως γιά τό ὁποῖο σᾶς μιλάω, τό Τριώδιο, ἔχουμε Κανόνες πού δέν εἶναι μέ ὀκτώ ὠδές, ὅπως εἶπα παραπάνω – ὀκτώ καί ὄχι ἐννέα, γιατί παραλείπεται ἡ δεύτερη ὠδή γιά τόν ἐλεγκτικό της χαρακτῆρα – ἀλλά στό Τριώδιο, λέγω, ἔχουμε Κανόνες μέ τρεῖς ὠδές. Αὐτό εἶναι κάπως πρωτότυπο. Καί ἐπειδή λοιπόν τό βιβλίο αὐτό ἔχει αὐτό τό καλό περίεργο καί τό ἰδιαίτερο νά ἔχει Κανόνες μέ τρεῖς ὠδές, ἁπλούστατα, τό βιβλίο τό ὀνόμασαν «Τριώδιο». Μάλιστα στό Τριώδιο ἔχουμε καί Κανόνες μέ δύο ὠδές. «Διώδιο», λοιπόν. Ἀλλά ἐπειδή οἱ πιό πολλοί Κανόνες εἶναι μέ τρεῖς ὠδές, γι᾽ αὐτό ἐπικράτησε ἡ ὀνομασία «Τριώδιο».

6. Εἶναι, ὅπως σᾶς εἶπα, ἀδελφοί μου χριστιανοί, κατανυκτική ἡ περίοδος τοῦ Τριωδίου. Μέ ὅλα του τά τροπάρια καί τούς ὕμνους τό βιβλίο αὐτό μᾶς προετοιμάζει γιά τά Πάθη τοῦ Χριστοῦ καί τήν ἔνδοξο Ἀνάστασή Του. «Τριώδιο», κατά τήν Ἐκκλησία μας, σημαίνει μετάνοια, σημαίνει κομποσχοίνια, ἐξομολόγηση καί νηστεία. Ἀλλά ὁ διάβολος, πού πολεμάει ὅλα τά ὡραῖα πού ἔχει ἡ Ἐκκλησία μας, κάνει τήν περίοδο αὐτή τό «ἀντι-τριώδιο», ὅπως τό ἔλεγε ὁ Δεσπότης τῆς Φλώρινας, ὁ πατήρ Αὐγουστῖνος. Γιά τούς ἀνθρώπους τοῦ κόσμου «Τριώδιο» σημαίνει εὐκαιρία γιά φαγοπότια, γιά χορούς, γιά μασκαρέματα, γιά καρναβάλους καί γιά ἄλλες ἀσέβειες καί ἀσέλγιες.
Ἀδελφοί μου, ἄς δώσει ἡ Παναγιά τό φετινό μας Τριώδιο νά εἶναι τό καλύτερο ἀπό ὅλα τά προηγούμενα. Νά εἶναι Τριώδιο, ὅπως τό θέλει ἡ Ἐκκλησία μας: Τήν περίοδο αὐτή νά γευθοῦμε ἰδιαίτερα τόν γλυκασμό τῆς προσευχῆς καί τῆς ἀσκητικότητας μέ δάκρυα μετανοίας γιά τά ἁμαρτήματά μας, γιά νά μᾶς ἐλεήσει ὁ πολυεύσπλαγχνος Κύριός μας, ΑΜΗΝ.

Μέ πολλές εὐχές,
† Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας