Ἀρχιμανδρίτου π. Μάρκου Μανώλη
Κατά τήν Τρίτην Κυριακήν τῶν νηστειῶν ἑορτάζομεν, εὐσεβεῖς χριστιανοί, τήν προσκύνησιν τοῦ Τιμίου καί Ζωοποιοῦ Σταυροῦ διά διαφόρους αἰτίας, τάς ὁποίας λεπτομερῶς
ἀναφέρει τό Τριώδιον.
Τό δέ ἱερόν βιβλίον τῆς Ἐκκλησίας μας «Ὡρολόγιον» ἐπισημαίνει τήν κυριωτέραν, ἡ ὁποία εἶναι ἡ ἑξῆς: «Κάθε ἔργου κοπιαστικοῦ ἡ ἐκτέλεσις ἔχει δυσκολίαν μεγάλην, ἀλλά τῆς δυσκολίας τό μέγεθος ἀναφαίνεται εἰς τό μέσον αὐτοῦ· διότι ὁ ἕως τότε καταβληθείς κόπος φέρει ἀδυναμίαν, ἡ δέ ἀδυναμία κάμνει δυσκολώτερον τό ὑπόλοιπον τοῦ ἔργου.
Ἐπειδή λοιπόν καί ἡμεῖς ἐφθάσαμεν, θείᾳ χάριτι, εἰς αὐτό τό μέσον σχετικῶς τοῦ δρόμου τῆς νηστείας, ὅπου καί ἡ ἀδυναμία περιεκύκλωσεν ἡμᾶς καί ἡ δυσκολία ηὔξησε· διά τοῦτο ἡ ἁγία ἡμῶν μήτηρ, ἡ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία, προβάλλει σήμερον εἰς ἡμᾶς ὡς βοήθημα κραταιότατον τόν πανάγιον Σταυρόν, τήν χαράν τοῦ κόσμου, τῶν πιστῶν τήν δύναμιν, τῶν δικαίων τό στήριγμα, καί τῶν ἁμαρτωλῶν τήν ἐλπίδα· διά νά λάβωμεν χάριν καί δύναμιν εὐ λαβῶς αὐτόν κατασπαζόμενοι, πρός τελείωσιν τοῦ θείου ἀγῶνος τῆς νηστείας».
Μᾶς δίδει ὅμως σήμερον ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία καί ἄλλην βοήθειαν. Αὐτή εἶναι ἡ φωνή τοῦ Κυρίου μας τοῦ Εὐαγγελίου τῆς Κυριακῆς, ἡ ὁποία μᾶς προσκαλεῖ, διά νά ἄρωμεν τόν σταυρόν μας καί νά ἀκολουθήσωμεν τόν Χριστόν.
Διά τοῦτο, λέγει ὁ διδάσκαλος τοῦ Γένους Νικηφόρος Θεοτόκης: «ἡ τοιαύτη φωνή ἐκηρύχθη, διά νά στάξῃ μέσα εἰς τάς καρδίας μας τήν δύναμιν τῆς θείας χάριτος, δι᾽ αὐτῆς δέ προθύμως νά ἐκτελέσωμεν τό ἅγιον στάδιον τῆς νηστείας.
Καί τό μέν πανσέβαστον ξύλον τοῦ σταυροῦ, ὁ καθένας τό βλέπει, καί μετά πίστεως καί εὐλαβείας τό ἀσπάζεται καί λαμβάνει χάριν Θεοῦ καί δύναμιν· ἡ δέ εὐαγγελική περικοπή ἔχει ἀνάγκην ἐξηγήσεως, διά νά κατανοήσωμεν τό νόημα αὐτῆς καί νά λάβωμεν τόν φωτισμόν τοῦ παναγίου πνεύματος, καί τήν θείαν αὐτοῦ δύναμιν».
Θά προσπαθήσωμεν δέ σήμερον, νά ἐξηγήσωμεν μόνον ἕνα στίχον (Μᾶρκ. 8,34). Κατ᾽ ἀρχήν πρέπει νά σημειωθῆ ὅτι τό ἀνάγνωσμα, πού λαμβάνεται ἀπό τόν Εὐαγγελιστήν Μᾶρκον (8, 34-38· 9,1), ὑπάρχει μετά ὡρισμένων λεκτικῶν διαφορῶν καί εἰς τούς Εὐαγγελιστάς Ματθαῖον καί Λουκᾶν.
Εἶναι λόγος τοῦ Χριστοῦ πρός τούς μαθητάς καί τόν ὄχλον περί αὐταπαρνήσεως καί μαθητείας. Δι᾽ αὐτόν δέ ἀκριβῶς τόν λόγον ἐθεσπίσθη ὑπό τῆς Ἐκκλησίας ἡ ἀνάγνωσίς του εἰς τό μέσον τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς, ἐφ᾽ ὅσον ἡ Μ. Τεσσαρακοστή εἶναι περίοδος ἀγῶνος δι᾽ αὐταπάρνησιν καί ἐπίκειται ἡ ἑβδομάς τῶν παθῶν τοῦ Κυρίου.
Εὑρισκόμεθα εἰς τήν ἀρχήν τῆς τρίτης περιόδου τῆς δημοσίας δράσεως τοῦ Κυρίου. Ὁ Ἰησοῦς μετά τήν εὐρεῖαν διάδοσιν τοῦ κηρύγματός Του ἐρωτᾶ τούς μαθητάς Του, τί ἰδέαν ἔχει ὁ ὄχλος περί τοῦ προσώπου Του, ἀπ᾽ ὅσα ἤκουσαν αὐτοί.
Οἱ μαθηταί τοῦ ἀπαντοῦν ὅτι ὁ ὄχλος τόν θεωρεῖ ὡς ἕνα ἀπό τούς ἀρχαίους μεγάλους προφήτας. Ἔπειτα ἐρωτᾶ τί ἰδέα ἔχουν οἱ ἴδιοι, καί λαμβάνει διά τοῦ Πέτρου τήν ἀπάντησίν των, ὅτι εἶναι «ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος».
Ἀπό τόν ὄχλον ἐθαυμάσθη, ἀλλά δέν κατενοήθη. Ἀπό τούς μαθητάς κατενοήθη, καίτοι ἡ ὁμολογία τοῦ Πέτρου, ὅπου φαίνεται τοῦτο (Ματθ. 16,16) εἶναι ἀποκάλυψις τοῦ Πατρός, πού δέν κατενοήθη πλήρως πρό τῆς Ἀναστάσεως.
Μέχρι τοῦ σημείου αὐτοῦ ὁ Χριστός, γράφει σύγχρονος δόκιμος ἱεροκήρυξ, δέν εἶχε ποτέ ὁμιλήσει εἰς τούς μαθητάς του περί τοῦ μαρτυρικοῦ του τέλους. Ἀπό τήν ὥραν ἐκείνην ἤρχισε νά καλλιεργῇ εἰς αὐτούς τήν ἰδέαν τοῦ πάθους του, τό ὁποῖον θά εἶχε ὡς συνέπειαν καί τό πάθος τῶν μαθητῶν.
Μέχρι τότε ἐφαίνετο εἰς τούς ὀφθαλμούς των μόνον ὡς ἕνας φωτισμένος διδάσκαλος ἤ ἔστω καί ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος ἦλθε νά ἱδρύσῃ τήν βασιλείαν Του, καί νά περάσουν ὅλοι «καλά καί ἔνδοξα».
Ὁ Εὐαγγελιστής Ματθαῖος λέγει χαρακτηριστικῶς· «Ἀπό τότε ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς δεικνύειν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ὅτι δεῖ αὐτόν ἀπελθεῖν εἰς Ἱεροσόλυμα καί πολλά παθεῖν ἀπό τῶν πρεσβυτέρων καί ἀρχιερέων καί γραμματέων, καί ἀποκτανθῆναι…» (16, 21).
Αὐτά ὅταν ἤκουσε ὁ Ἀπ. Πέτρος, εἶπεν, «Ἵλεώς σοι, οὐ μή ἔσται σοι τοῦτο» καί ἤκουσεν «Ὕπαγε ὀπίσω μου, Σατανᾶ». Διότι, ὡς παρατηρεῖ ὁ Ἱερός Χρυσόστομος, δέν ἠρκέσθη εἰς τήν ἐπιτίμησιν μόνον, ἀλλά θέλων νά δείξῃ καί τό ἀνάρμοστον τῶν λεχθέντων ἀπό τόν Πέτρον καί τό κέρδος τό προερχόμενον ἀπό τό πάθος λέγει «σύ μοῦ λέγεις ὁ Θεός νά σέ εὐσπλαγχνισθῆ, ὥστε νά μή σοῦ συμβῆ αὐτό», ἐγώ ὅμως σοῦ λέγω ὅτι δέν εἶναι μόνον ἐπιβλαβές εἰς σέ καί ὀλέθριον τό νά μέ ἐμποδίσης καί νά δυσανασχετῆς διά τό πάθος μου, ἀλλ᾽ ὅτι οὔτε θά δυνηθῆς νά σωθῆς, ἐάν καί σύ ὁ ἴδιος δέν εἶσαι προπαρασκευασμένος διαπαντός εἰς τό νά ἀποθάνης.
Διά νά μή νομί- σουν δηλαδή ὅτι εἶναι ἀνάξιον Αὐτοῦ τό νά πάθῃ, διδάσκει εἰς αὐτούς τό κέρδος τοῦ πράγματος. Πρός μέν τόν Ἰωάννην λέγει: «Ἐάν πεσών ὁ κόκκος τοῦ σίτου εἰς τήν γῆν μή ἀποθάνῃ, αὐτός μόνος μένει, ἐάν δέ ἀποθάνῃ, πολύν καρπόν φέρει» (Ἰω άν. ιβ´ 24,25).
Ἐδῶ δέ προετοιμάζων τοῦτο καί μέ τό παραπάνω, δέν στρέφει τόν λόγον μόνον πρός τόν ἑαυτόν Του, περί τοῦ ὅτι πρέπει νά ἀποθάνῃ, ἀλλά καί πρός ἐκείνους.
Εἶναι δηλαδή τόσον τό κέρδος αὐτοῦ τοῦ πράγματος, ὥστε καί διά σᾶς λέγει ὁ Ἱερός Χρυσόστομος «τό μέν μή θέλειν ἀποθανεῖν δεινόν, τό δέ ἕτοιμον εἶναι πρός τοῦτο ἀγαθόν».
Ἀκριβῶς μετά τήν ἀπάντησιν αὐτήν ὁ Χριστός εἶπε τόν λόγον, ὁ ὁποῖος εἶναι τό ἀνάγνωσμα τῆς Κυριακῆς τῆς σταυροπροσκυνήσεως. Μετά δέ τόν λόγον, ἀφοῦ ἐπέρασαν ἕξ ἡμέραι, ὁ Ἰησοῦς μετεμορφώθη ἐπί τοῦ ὄρους Θαβώρ ἐνώπιον τῶν τριῶν ἀγαπητῶν μαθητῶν.
Αὐτό ἔγινε, διά νά βεβαιωθοῦν οἱ μαθηταί, ὅτι τό ἐπικείμενον μαρτύριον, περί τοῦ ὁποίου ἤκουσαν προσφάτως καί θά ἀκούσουν κατ᾽ ἐπανάληψιν εἰς τό μέλλον εἶναι ἐκ τῶν προτέρων σχεδιασμένον καί ἑκούσιον.
Ὥστε ὁ λόγος περί αὐταπαρνήσεως ἐλέχθη κατά ἕνα ὀκταήμερον, τό ὁποῖον περικλείεται μεταξύ δύο σημαντικῶν γεγονότων τῆς δημοσίας δράσεως τοῦ Κυρίου, καί τό ὁποῖον εὑρίσκεται εἰς μίαν καμπήν τῆς διδαχῆς τοῦ Χριστοῦ. Παύει ἡ ἁπλή διδαχή καί ἀρχίζει ἡ προπαρασκευή τῶν συνειδήσεων, διά νά μπορέσουν νά ὑπομείνουν τόν μέγαν πειρασμόν τοῦ πάθους.
Ἡ ἀντίδρασις τῶν μαθητῶν μετά τήν πρώτην ἀνακοίνωσιν εἶναι ἀρνητική. Εἰς τήν ἀντίδρασιν αὐτήν ὁ Χριστός ἀμέσως μέν ἀπαντᾶ διά τῆς αὐστηρᾶς διδασκαλίας περί αὐταπαρνήσεως, χωρίς τήν ὁποίαν κάθε ἀρετή εἶναι ἀναξία («οὐκ ἔστι μου ἄξιος»), μετά δέ μίαν ἑβδομάδα ἀπαντᾶ εἰς τούς πλέον ἐμπίστους δια τῆς φρικτῆς Μεταμορφώσεώς Του, ἡ ὁποία ἔχει πολλαπλοῦν νόημα.
Εἶναι πρῶτον ἀπάντησις εἰς τό «τίνα με λέγουσιν, οἱ ἄνθρωποι εἶναι».
Ἔλαβε τήν ἀπάντησιν τοῦ ὄχλου· Ἠλίας ἤ Ἰερεμίας. Ἔλαβε τήν φωτισμένην ἀπάντησιν τῶν μαθητῶν· Υἱός τοῦ Θεοῦ. Δίδει τώρα καί ὁ ἴδιος τήν ἀπάντησιν, συμμαρτυροῦντος καί τοῦ Πατρός ὅτι «Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπη- τός».
Ἐλέχθησαν ἀρκετά εἰσαγωγικῶς, διότι ἡ περικοπή αὐτή δέν περιέχει ἁπλῶς τό ἠθικόν ὕψος, ἀλλά τήν ἀκρότητα τῆς χριστιανικῆς πίστεως. Ὅπως τονίζει ὁ ἀείμνηστος Ἀρχιμ. Σπυρίδων Μπιλάλης «Ἡ θεολογία τοῦ μαρτυρίου συμπυκνοῦται εἰς τό Κυριακόν λόγιον· «Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἀκολουθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν καί ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ, καί ἀκολουθείτω μοι».
Οἱ Μάρτυρες τῆς Ἐκκλησίας, ἔνδοξοι ἀκόλουθοι τοῦ θείου Σταυροφόρου, αἴρουν ἑκουσίως τόν σταυρόν τοῦ μαρτυρικοῦ θανάτου, προσβλέποντες εἰς τόν «πανσεβάσμιον Σταυρόν τοῦ Κυρίου» (Μάρτυρες τῆς Ὀρθοδοξίας, σελ. 342).
Ἡ ἔκφρασις «αἴρειν τόν σταυρόν» παρατηρεῖ καί ὁ καθηγητής κ. Σάκκος, ἰσοδυναμοῦσα πρός τήν σημερινήν «βαδίζειν πρός τήν κρεμάλαν», ἦτο ὁπωσδήποτε παροιμιώδης…
Ὁ Χριστός ἐννοεῖ αὐτήν καί πραγματικῶς καί μεταφορικῶς. Ἐννοεῖ δύσκολον, ἀσκητικόν βίον καί μαρτυρικόν θάνατον. Ἡ ἐσωτερική ἀλληλουχία τῆς περικοπῆς ἔχει ὡς ἑξῆς: Ἔκκλησις, διδαχή, προφητεία περί τοῦ μακρυνοῦ μέλλοντος καί προφητεία περί τοῦ ἐγγύς μέλλοντος.
Διά τῆς διδαχῆς δικαιολογεῖ ὁ Κύριος καί κατοχυρώνει τήν ἔκκλησιν. Καί τά δύο τά κατοχυρώνει ἀκόμη περισσότερον διά τῆς προφητικῆς ὑποσχέσεως τῶν βραβείων.
Ἡ προφητεία εἶναι διπλή. Προφητεία διά τό μακρινόν μέλλον καί προφητεία διά τό ἐγγύς μέλλον.
Ἡ πραγματοποίησις τῆς προφητείας διά τό ἐγγύς μέλλον, τήν ὁποίαν θά ἰδοῦν οἱ ἀκροαταί, εἶναι ἐγγύησις διά τό ἀληθινόν τῆς προφητείας περί τοῦ μακρινοῦ μέλλοντος.
Πρόσεχε, λέγει ὁ Ἱερός Χρυσόστομος. Δέν ὁμιλεῖ ὁ Κύριος κατά τρόπον ἀναγκαστικόν. Διότι δέν εἶπε «εἴτε τό θέλετε εἴτε δέν τό θέλετε, εἶναι ἀνάγκη νά πάθετε αὐτό». Ἀλλά πῶς; «Εἴ τις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν». Δέν ἐκβιάζω, δέν ἐξαναγκάζω, ἀλλά καθένα ἀφήνω κύριον τῆς διαθέσεώς του.
Διά τοῦτο καί λέγω «Εἴ τις θέλει». Διότι πρός ἀγαθά προσκαλῶ, ὄχι πρός κακά καί δυσάρεστα, ὄχι πρός κόλασιν καί τιμωρίαν, διά νά ἀναγκάσω.
Διότι αὐτή ἡ φύσις τοῦ πράγματος εἶναι ἱκανή νά προσελκύση. Λέγων δέ αὐτό προσείλκυε περισσότερον. Διότι ἐκεῖνος μέν, πού ἐκβιάζει, ἀπομακρύνει πολλάκις· ἐκεῖνος ὅμως πού ἀφήνει ἐλεύθερον τόν ἀκροατήν, περισσότερον προσελκύει.
Διότι ἔχει μεγαλυτέραν δύναμιν ἀπό τήν βίαν ἡ ἐλευθέρα ἐκλογή. Διά τόν λόγον αὐτόν ὁ Κύριος ἔλεγε «Εἴ τις θέλει». Ἐάν κανείς θέλῃ.
Εἶναι μεγάλα λέγει τά ἀγαθά, πού σᾶς δίδω καί τοιαῦτα, ὥστε νά σπεύδετε μέ τήν θέλησίν σας. Δέν θά προσεκάλει κανείς βιαίως, ἐάν προσέφερε χρυσόν καί ἐτοποθέτει θησαυρόν ἔμπροσθέν σας. Ἐάν δέ πρός ἐκεῖνα δέν προσκαλεῖ κανείς βιαίως, πολύ περισσότερον ὁ Θεός πρός τά ἐπουράνια ἀγαθά.
Διότι, ἐάν δέν σέ πείθη νά προστρέξης ἡ φύσις τοῦ πράγματος, οὔτε νά λάβης εἶσαι ἄξιος· οὔτε ἐάν λάβης, θά γνωρίσης καλῶς ἐκεῖνο πού ἔλαβες. Διά τοῦτο ὁ Χριστός δέν ἀναγκάζει, ἀλλά προτρέπει σεβόμενος τήν ἐλευθερίαν μας…
Μή νομίσετε ὅμως ὅτι τοῦτο εἶναι τό νά μέ ἀκολουθῆτε, αὐτό τό ὁποῖον πράττετε τώρα ἀκολουθοῦντες με. Εἶναι ἀνάγκη νά ὑπομείνετε κόπους πολλούς, πολλούς κινδύνους, ἐάν πρόκειται νά μέ ἀκολουθῆτε.
Δέν πρέπει λοιπόν, Πέτρε, ἐπειδή τώρα μέ ὡμολόγησες Υἱόν τοῦ Θεοῦ, νά περιμένης διά τοῦτο μόνον στεφάνους καί νά νομίζης ὅτι εἶναι ἀρκετόν τοῦτο διά σέ πρός σωτηρίαν, καί νά αἰσθάνεσαι λοιπόν ἑαυτόν ἀσφαλῆ, διότι τάχα ἐπραγματοποίησες τό πᾶν. Δύναμαι βέβαια, ἐπειδή εἶμαι Υἱός τοῦ Θεοῦ νά μή σέ ἀφήσω νά λάβης πεῖραν τῶν δυσχερῶν· δέν θέλω ὅμως διά σέ, διά νά συνεισφέρης καί ὁ ἴδιος κάτι καί νά γίνης τελειότερος.
Οὔτε βέβαια ἐάν κανείς εἶναι κριτής τῶν ἀγώνων καί ἔχη ἀθλητήν φίλον, θά θελήσῃ νά στεφανώσῃ αὐτόν μόνον ἀπό εὔνοιαν, ἀλλά καί διά τούς ἰδικούς του κόπους, καί πρό παντός δι᾽ αὐτό, ἐπειδή τόν ἀγαπᾶ.
Ἔτσι καί ὁ Χριστός αὐτούς τούς ὁποίους ἰδιαιτέρως ἀγαπᾷ, αὐτούς κατ᾽ ἐξοχήν θέλει καί ἐξ ἰδίας διαθέσεως νά προκόπτουν, ὄχι ἀπό μόνης τῆς βοηθείας Αὐτοῦ.
Πρόσεξε δέ πῶς καί τόν λόγον κάμνει ὑποφερτόν. Δέν σταματᾶ δηλαδή μέχρις αὐτῶν μόνον τά φοβερά, ἀλλά προβάλλει τήν διδασκαλίαν αὐτῶν εἰς ὅλην τήν οἰκουμένην λέγων «Ἐάν κανείς θέλῃ».
Εἴτε γυναῖκα εἴτε ἄνδρας εἴτε ἄρχων εἴτε ἀρχόμενος, ἄς ἀκολουθῆ αὐτήν τήν ὁδόν.
Καί φαίνεται μέν ὅτι ἕνα πρᾶγμα ἐτόνισε, τρία, ὅμως, εἶναι τά λεγόμενα. Τό «ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν» καί τό «ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ», καί τό «ἀ κολουθείτω μοι».
Καί τά μέν δύο εἶναι ἀλληλένδετα, τό δέ ἄλλο ἐλέχθη καθ᾽ ἑαυτό. Ἀλλά ἄς ἴδωμεν προηγουμένως τί περίπου σημαίνει τό νά ἀρνηθῶμεν τόν ἑαυτόν μας. Ἄς μάθωμεν προηγουμένως τί σημαίνει νά ἀρνηθῶμεν ἄλλον, καί τότε θά γνωρίσωμεν καλῶς τί περίπου σημαίνει νά ἀρνηθῶμεν τόν ἑαυτόν μας.
Τί σημαίνει λοιπόν νά ἀρνηθῶμεν ἄλλον; Ἐκεῖνος πού ἀρνεῖται ἄλλον π.χ τόν ἀδελφόν του ἤ ὁποιονδήποτε ἄλλον καί ἄν ἀκόμη τόν ἴδη νά μαστιγώνεται ἤ νά ἁλυσοδένεται ἤ νά ὁδηγῆται εἰς φυλακήν ἤ ὁτιδήποτε νά πάσχῃ, δέν συμπαρίσταται, δέν βοηθεῖ, δέν κάμπτεται, δέν ὑποφέρει κάτι χάριν αὐτοῦ, ἐπειδή ἅπαξ διά παντός ἀπεξενώθη.
Ἔτσι λοιπόν θέλει νά ἀμελῶμεν τοῦ σώματος, λέγει ὁ Ἱερός Χρυσόστομος, ὥστε καί ἄν τό μαστιγώσουν ἤ τό καταδιώκουν ἤ τό καίουν ἤ ὁτιδήποτε τό κάνουν νά μή λυπούμεθα.
Διότι κατ᾽ αὐτόν τόν τρόπον τό λυπούμεθα. Ἐπειδή καί οἱ γονεῖς τότε πραγματικῶς λυποῦνται τά τέκνα, ὅταν, ἀφοῦ τά παραδώσουν εἰς τούς διδασκάλους, δώσουν ἐντολήν εἰς αὐτούς νά μή τά λυποῦνται.
Ἔτσι καί ὁ Χριστός. Δέν εἶπε νά μή λυπηθῶμεν τόν ἑαυτόν μας, ἀλλά τό πλέον αὐστηρόν «ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν», δηλ. νά μή ἔχης τίποτε κοινόν πρός τόν ἑαυτόν σου, ἀλλά νά τόν παραδίδης εἰς τούς κινδύνους, εἰς τούς ἀγῶνας καί σάν νά ἔπασχε κάποιος ἄλλος αὐτά, ἔτσι νά συμπεριφέρεσαι. Καί δέν εἶπε «ἀρνησάσθω» ἀλλά «ἀπαρνησάσθω».
Ἡ πρόθεσις ἀπό εἰς τό «ἀπαρνησάσθω» σημαίνει τό παντελές καί τό ἀπόλυτον. Ἡ λέξις ἐπιτείνει τήν ἁπλῆν ἄρνησιν εἰς τελείαν ἄρνησιν. «Καί ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ». Τοῦτο προέρχεται ἐξ ἐκείνου.
Διά νά μή νομίσης δηλ. ὅτι πρέπει νά ἀπαρνηθῆς τόν ἑαυτόν σου ὅσον ἀφορᾶ μόνον τά ἐναντίον σου λόγια καί τάς ὕβρεις καί τάς κατηγορίας, λέγει καί μέχρι ποίου βαθμοῦ πρέπει νά ἀπαρνηθῆς τόν ἑαυτόν σου δηλ. μέχρι θανάτου καί θανάτου ἐπονειδίστου, σταυρικοῦ.
Διά τοῦτο δέν εἶπεν «Ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν μέχρι θανάτου» ἀλλά «ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ», ἄς σηκώση τόν σταυρόν του, δηλώνων τόν ἐπονείδιστον θάνατον καί ὅτι ὄχι μίαν φοράν οὔτε δύο, ἀλλά καθ᾽ ὅλην μας τήν ζωήν, πρέπει νά κάμνωμεν τοῦτο.
Συνεχῶς δηλαδή, λέγει νά σκέπτεσαι τόν θάνατον αὐτόν καί καθημερινῶς νά εἶσαι ἕτοιμος πρός σφαγήν. Διότι, ἐπειδή πολλοί μέν περιεφρόνησαν τά χρήματα καί τήν τροφήν καί τήν δόξαν, δέν περιεφρόνησαν ὅμως τόν θάνατον, ἀλλ᾽ ἐφοβήθησαν τούς κινδύνους· ἐγώ, λέγει, θέλω ὁ ἰδικός μου στρατιώτης νά παλαίῃ μέχρις αἵματος, καί οἱ ἀγῶνες νά φθάνουν μέχρι σφαγῆς.
Ὥστε καί ἄν εἶναι ἀνάγκη καί θάνατον νά ὑπομείνωμεν, εἴτε τόν ἐπονείδιστον, εἴτε τόν ἐπάρατον, εἴτε νά ὑποφέρωμεν ἐξ αἰτίας κακῆς ὑποψίας, ὅλα πρέπει νά τά ὑποφέρωμεν μέ γενναιότητα, καί κατ᾽ αὐτόν τόν τρόπον νά χαιρώμεθα πιό πολύ. «Καί ἀκολουθείτω μοι». Καί ἄς μέ ἀκολουθῆ.
Ἐπειδή εἶναι δυνατόν νά πάσχη κανείς χωρίς νά ἀκολουθῆ τόν Χριστόν, ὅταν κανείς δέν πάσχῃ χάριν Αὐτοῦ· (καθ᾽ ὅσον οἱ λησταί καί τυμβωρύχοι καί ἀπατεῶνες ὑποφέρουν πολλά καί φοβερά), διά νά μή νομίσης ὅτι ἀρκεῖ ἡ ὕπαρξις (μόνη) τῶν δεινῶν, προσθέτει τήν προϋπόθεσιν τῶν δεινῶν.
Ποιά λοιπόν εἶναι αὐτή; Ὅπως πραγματοποιῶν αὐτά καί πάσχων ἀκολουθῆς Αὐτόν· διά νά ὑπομένης τά πάντα χάριν Αὐτοῦ· διά νά ἔχης καί τήν ἄλλην ἀρετήν. Καθ᾽ ὅσον καί τοῦτο φανερώνει τό «Ἀκολουθείτω μοι», ὥστε νά μή ἐπιδεικνύωμεν μόνον ἀνδρείαν κατά τήν διάρκειαν τῶν δεινῶν, ἀλλά καί φρόνησιν καί πραότητα καί κάθε φιλοσοφίαν.
Αὐτό εἶναι τό νά ἀκολουθῶμεν τόν Χριστόν ὅπως πρέπει, τό νά φροντίζωμεν καί διά τῶν ἄλλων ἀρετῶν καί τό νά ὑφιστάμεθα τά πάντα δι᾽ Αὐτόν.
Διότι ὑπάρχουν ἐκεῖνοι, πού ἀκολουθοῦν τόν διάβολον, καί πάσχουν αὐτά, καί χάριν ἐκείνου παραδίδουν τάς ψυχάς των· ἀλλ᾽ ἡμεῖς χάριν τοῦ Χριστοῦ, μᾶλλον δέ χάριν ἡμῶν τῶν ἰδίων.
Ἐκεῖνοι μέν διά νά βλάψουν τούς ἑαυτούς των καί ἐδῶ καί εἰς τήν μέλλουσαν ζωήν, ἡμεῖς δέ διά νά κερδίσωμεν καί τάς δύο.
Πῶς λοιπόν δέν εἶναι χαρακτηριστικόν τελείας ἀνοησίας, τό νά μή ἐπιδεικνύωμεν τήν ἰδίαν ἀνδρείαν μέ αὐτούς, πού χάνονται καί μάλιστα ἐνῷ πρόκειται νά ἀποκομίσωμεν τόσους στεφάνους;
Ἄν καί εἰς ἡμᾶς καί ὁ Χριστός παρίσταται ὡς βοηθός, εἰς ἐκείνους ὅμως κανείς.
Ἔδωσε μέν καί προηγουμένως καί αὐτήν τήν παραγγελίαν, ὅταν ἀπέστελλεν αὐτούς λέγων· “Εἰς ὁδόν ἐθνῶν μή ἀπέλθητε” (“ἀποστέλλω γάρ ὑμᾶς ὡς πρόβατα ἐν μέσῳ λύκων”, λέγει, καί “ἐπί ἡγεμόνας καί βασιλεῖς ἀχθήσεσθε”) (Ματθ. ε´ 5, 16, 18).
Τώρα δέ ἐκτενέστερον μᾶλλον καί αὐστηρότερον. Διότι τότε ἀνέφερε μόνον τόν θάνατον· γι᾽ αὐτό δέ ἔκαμε λόγον περί τοῦ σταυροῦ, καί μάλιστα περί συνεχοῦς σταυροῦ· διότι, λέγει, «ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ», δηλ. ἄς βαστάζῃ συνεχῶς καί ἄς φέρη τόν σταυρόν.
Καί τοῦτο συνηθίζει νά κάνει παντοῦ ὁ Κύριος ὄχι ἐξ ἀρχῆς καί ἐν προλόγῳ, ἀλλά ἡσύχως καί ὀλίγον κατ᾽ ὀλίγον φέρει εἰς τό μέσον τά μεγαλύτερα τῶν παραγγελμάτων, διά νά μή παραξενεύωνται οἱ ἀκούοντες.
*Ὁμιλία εἰς τήν Π.Ο.Ε (Κάνιγγος 10). Δευτέρα 7-3-1977.
Ὀρθόδοξος Τύπος 16 Μαρτίου 2012 Αρ.φύλ. 1919
Τό δέ ἱερόν βιβλίον τῆς Ἐκκλησίας μας «Ὡρολόγιον» ἐπισημαίνει τήν κυριωτέραν, ἡ ὁποία εἶναι ἡ ἑξῆς: «Κάθε ἔργου κοπιαστικοῦ ἡ ἐκτέλεσις ἔχει δυσκολίαν μεγάλην, ἀλλά τῆς δυσκολίας τό μέγεθος ἀναφαίνεται εἰς τό μέσον αὐτοῦ· διότι ὁ ἕως τότε καταβληθείς κόπος φέρει ἀδυναμίαν, ἡ δέ ἀδυναμία κάμνει δυσκολώτερον τό ὑπόλοιπον τοῦ ἔργου.
Ἐπειδή λοιπόν καί ἡμεῖς ἐφθάσαμεν, θείᾳ χάριτι, εἰς αὐτό τό μέσον σχετικῶς τοῦ δρόμου τῆς νηστείας, ὅπου καί ἡ ἀδυναμία περιεκύκλωσεν ἡμᾶς καί ἡ δυσκολία ηὔξησε· διά τοῦτο ἡ ἁγία ἡμῶν μήτηρ, ἡ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία, προβάλλει σήμερον εἰς ἡμᾶς ὡς βοήθημα κραταιότατον τόν πανάγιον Σταυρόν, τήν χαράν τοῦ κόσμου, τῶν πιστῶν τήν δύναμιν, τῶν δικαίων τό στήριγμα, καί τῶν ἁμαρτωλῶν τήν ἐλπίδα· διά νά λάβωμεν χάριν καί δύναμιν εὐ λαβῶς αὐτόν κατασπαζόμενοι, πρός τελείωσιν τοῦ θείου ἀγῶνος τῆς νηστείας».
Μᾶς δίδει ὅμως σήμερον ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία καί ἄλλην βοήθειαν. Αὐτή εἶναι ἡ φωνή τοῦ Κυρίου μας τοῦ Εὐαγγελίου τῆς Κυριακῆς, ἡ ὁποία μᾶς προσκαλεῖ, διά νά ἄρωμεν τόν σταυρόν μας καί νά ἀκολουθήσωμεν τόν Χριστόν.
Διά τοῦτο, λέγει ὁ διδάσκαλος τοῦ Γένους Νικηφόρος Θεοτόκης: «ἡ τοιαύτη φωνή ἐκηρύχθη, διά νά στάξῃ μέσα εἰς τάς καρδίας μας τήν δύναμιν τῆς θείας χάριτος, δι᾽ αὐτῆς δέ προθύμως νά ἐκτελέσωμεν τό ἅγιον στάδιον τῆς νηστείας.
Καί τό μέν πανσέβαστον ξύλον τοῦ σταυροῦ, ὁ καθένας τό βλέπει, καί μετά πίστεως καί εὐλαβείας τό ἀσπάζεται καί λαμβάνει χάριν Θεοῦ καί δύναμιν· ἡ δέ εὐαγγελική περικοπή ἔχει ἀνάγκην ἐξηγήσεως, διά νά κατανοήσωμεν τό νόημα αὐτῆς καί νά λάβωμεν τόν φωτισμόν τοῦ παναγίου πνεύματος, καί τήν θείαν αὐτοῦ δύναμιν».
Θά προσπαθήσωμεν δέ σήμερον, νά ἐξηγήσωμεν μόνον ἕνα στίχον (Μᾶρκ. 8,34). Κατ᾽ ἀρχήν πρέπει νά σημειωθῆ ὅτι τό ἀνάγνωσμα, πού λαμβάνεται ἀπό τόν Εὐαγγελιστήν Μᾶρκον (8, 34-38· 9,1), ὑπάρχει μετά ὡρισμένων λεκτικῶν διαφορῶν καί εἰς τούς Εὐαγγελιστάς Ματθαῖον καί Λουκᾶν.
Εἶναι λόγος τοῦ Χριστοῦ πρός τούς μαθητάς καί τόν ὄχλον περί αὐταπαρνήσεως καί μαθητείας. Δι᾽ αὐτόν δέ ἀκριβῶς τόν λόγον ἐθεσπίσθη ὑπό τῆς Ἐκκλησίας ἡ ἀνάγνωσίς του εἰς τό μέσον τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς, ἐφ᾽ ὅσον ἡ Μ. Τεσσαρακοστή εἶναι περίοδος ἀγῶνος δι᾽ αὐταπάρνησιν καί ἐπίκειται ἡ ἑβδομάς τῶν παθῶν τοῦ Κυρίου.
* * *
Πότε ὁ Χριστός εἶπε τά λόγια τοῦ
Εὐαγγελίου τῆς Κυριακῆς τῆς σταυροπροσκυνήσεως;Εὑρισκόμεθα εἰς τήν ἀρχήν τῆς τρίτης περιόδου τῆς δημοσίας δράσεως τοῦ Κυρίου. Ὁ Ἰησοῦς μετά τήν εὐρεῖαν διάδοσιν τοῦ κηρύγματός Του ἐρωτᾶ τούς μαθητάς Του, τί ἰδέαν ἔχει ὁ ὄχλος περί τοῦ προσώπου Του, ἀπ᾽ ὅσα ἤκουσαν αὐτοί.
Οἱ μαθηταί τοῦ ἀπαντοῦν ὅτι ὁ ὄχλος τόν θεωρεῖ ὡς ἕνα ἀπό τούς ἀρχαίους μεγάλους προφήτας. Ἔπειτα ἐρωτᾶ τί ἰδέα ἔχουν οἱ ἴδιοι, καί λαμβάνει διά τοῦ Πέτρου τήν ἀπάντησίν των, ὅτι εἶναι «ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος».
Ἀπό τόν ὄχλον ἐθαυμάσθη, ἀλλά δέν κατενοήθη. Ἀπό τούς μαθητάς κατενοήθη, καίτοι ἡ ὁμολογία τοῦ Πέτρου, ὅπου φαίνεται τοῦτο (Ματθ. 16,16) εἶναι ἀποκάλυψις τοῦ Πατρός, πού δέν κατενοήθη πλήρως πρό τῆς Ἀναστάσεως.
Μέχρι τοῦ σημείου αὐτοῦ ὁ Χριστός, γράφει σύγχρονος δόκιμος ἱεροκήρυξ, δέν εἶχε ποτέ ὁμιλήσει εἰς τούς μαθητάς του περί τοῦ μαρτυρικοῦ του τέλους. Ἀπό τήν ὥραν ἐκείνην ἤρχισε νά καλλιεργῇ εἰς αὐτούς τήν ἰδέαν τοῦ πάθους του, τό ὁποῖον θά εἶχε ὡς συνέπειαν καί τό πάθος τῶν μαθητῶν.
Μέχρι τότε ἐφαίνετο εἰς τούς ὀφθαλμούς των μόνον ὡς ἕνας φωτισμένος διδάσκαλος ἤ ἔστω καί ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος ἦλθε νά ἱδρύσῃ τήν βασιλείαν Του, καί νά περάσουν ὅλοι «καλά καί ἔνδοξα».
Ὁ Εὐαγγελιστής Ματθαῖος λέγει χαρακτηριστικῶς· «Ἀπό τότε ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς δεικνύειν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ὅτι δεῖ αὐτόν ἀπελθεῖν εἰς Ἱεροσόλυμα καί πολλά παθεῖν ἀπό τῶν πρεσβυτέρων καί ἀρχιερέων καί γραμματέων, καί ἀποκτανθῆναι…» (16, 21).
Αὐτά ὅταν ἤκουσε ὁ Ἀπ. Πέτρος, εἶπεν, «Ἵλεώς σοι, οὐ μή ἔσται σοι τοῦτο» καί ἤκουσεν «Ὕπαγε ὀπίσω μου, Σατανᾶ». Διότι, ὡς παρατηρεῖ ὁ Ἱερός Χρυσόστομος, δέν ἠρκέσθη εἰς τήν ἐπιτίμησιν μόνον, ἀλλά θέλων νά δείξῃ καί τό ἀνάρμοστον τῶν λεχθέντων ἀπό τόν Πέτρον καί τό κέρδος τό προερχόμενον ἀπό τό πάθος λέγει «σύ μοῦ λέγεις ὁ Θεός νά σέ εὐσπλαγχνισθῆ, ὥστε νά μή σοῦ συμβῆ αὐτό», ἐγώ ὅμως σοῦ λέγω ὅτι δέν εἶναι μόνον ἐπιβλαβές εἰς σέ καί ὀλέθριον τό νά μέ ἐμποδίσης καί νά δυσανασχετῆς διά τό πάθος μου, ἀλλ᾽ ὅτι οὔτε θά δυνηθῆς νά σωθῆς, ἐάν καί σύ ὁ ἴδιος δέν εἶσαι προπαρασκευασμένος διαπαντός εἰς τό νά ἀποθάνης.
Διά νά μή νομί- σουν δηλαδή ὅτι εἶναι ἀνάξιον Αὐτοῦ τό νά πάθῃ, διδάσκει εἰς αὐτούς τό κέρδος τοῦ πράγματος. Πρός μέν τόν Ἰωάννην λέγει: «Ἐάν πεσών ὁ κόκκος τοῦ σίτου εἰς τήν γῆν μή ἀποθάνῃ, αὐτός μόνος μένει, ἐάν δέ ἀποθάνῃ, πολύν καρπόν φέρει» (Ἰω άν. ιβ´ 24,25).
Ἐδῶ δέ προετοιμάζων τοῦτο καί μέ τό παραπάνω, δέν στρέφει τόν λόγον μόνον πρός τόν ἑαυτόν Του, περί τοῦ ὅτι πρέπει νά ἀποθάνῃ, ἀλλά καί πρός ἐκείνους.
Εἶναι δηλαδή τόσον τό κέρδος αὐτοῦ τοῦ πράγματος, ὥστε καί διά σᾶς λέγει ὁ Ἱερός Χρυσόστομος «τό μέν μή θέλειν ἀποθανεῖν δεινόν, τό δέ ἕτοιμον εἶναι πρός τοῦτο ἀγαθόν».
Ἀκριβῶς μετά τήν ἀπάντησιν αὐτήν ὁ Χριστός εἶπε τόν λόγον, ὁ ὁποῖος εἶναι τό ἀνάγνωσμα τῆς Κυριακῆς τῆς σταυροπροσκυνήσεως. Μετά δέ τόν λόγον, ἀφοῦ ἐπέρασαν ἕξ ἡμέραι, ὁ Ἰησοῦς μετεμορφώθη ἐπί τοῦ ὄρους Θαβώρ ἐνώπιον τῶν τριῶν ἀγαπητῶν μαθητῶν.
Αὐτό ἔγινε, διά νά βεβαιωθοῦν οἱ μαθηταί, ὅτι τό ἐπικείμενον μαρτύριον, περί τοῦ ὁποίου ἤκουσαν προσφάτως καί θά ἀκούσουν κατ᾽ ἐπανάληψιν εἰς τό μέλλον εἶναι ἐκ τῶν προτέρων σχεδιασμένον καί ἑκούσιον.
Ὥστε ὁ λόγος περί αὐταπαρνήσεως ἐλέχθη κατά ἕνα ὀκταήμερον, τό ὁποῖον περικλείεται μεταξύ δύο σημαντικῶν γεγονότων τῆς δημοσίας δράσεως τοῦ Κυρίου, καί τό ὁποῖον εὑρίσκεται εἰς μίαν καμπήν τῆς διδαχῆς τοῦ Χριστοῦ. Παύει ἡ ἁπλή διδαχή καί ἀρχίζει ἡ προπαρασκευή τῶν συνειδήσεων, διά νά μπορέσουν νά ὑπομείνουν τόν μέγαν πειρασμόν τοῦ πάθους.
Ἡ ἀντίδρασις τῶν μαθητῶν μετά τήν πρώτην ἀνακοίνωσιν εἶναι ἀρνητική. Εἰς τήν ἀντίδρασιν αὐτήν ὁ Χριστός ἀμέσως μέν ἀπαντᾶ διά τῆς αὐστηρᾶς διδασκαλίας περί αὐταπαρνήσεως, χωρίς τήν ὁποίαν κάθε ἀρετή εἶναι ἀναξία («οὐκ ἔστι μου ἄξιος»), μετά δέ μίαν ἑβδομάδα ἀπαντᾶ εἰς τούς πλέον ἐμπίστους δια τῆς φρικτῆς Μεταμορφώσεώς Του, ἡ ὁποία ἔχει πολλαπλοῦν νόημα.
Εἶναι πρῶτον ἀπάντησις εἰς τό «τίνα με λέγουσιν, οἱ ἄνθρωποι εἶναι».
Ἔλαβε τήν ἀπάντησιν τοῦ ὄχλου· Ἠλίας ἤ Ἰερεμίας. Ἔλαβε τήν φωτισμένην ἀπάντησιν τῶν μαθητῶν· Υἱός τοῦ Θεοῦ. Δίδει τώρα καί ὁ ἴδιος τήν ἀπάντησιν, συμμαρτυροῦντος καί τοῦ Πατρός ὅτι «Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπη- τός».
Ἐλέχθησαν ἀρκετά εἰσαγωγικῶς, διότι ἡ περικοπή αὐτή δέν περιέχει ἁπλῶς τό ἠθικόν ὕψος, ἀλλά τήν ἀκρότητα τῆς χριστιανικῆς πίστεως. Ὅπως τονίζει ὁ ἀείμνηστος Ἀρχιμ. Σπυρίδων Μπιλάλης «Ἡ θεολογία τοῦ μαρτυρίου συμπυκνοῦται εἰς τό Κυριακόν λόγιον· «Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἀκολουθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν καί ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ, καί ἀκολουθείτω μοι».
Οἱ Μάρτυρες τῆς Ἐκκλησίας, ἔνδοξοι ἀκόλουθοι τοῦ θείου Σταυροφόρου, αἴρουν ἑκουσίως τόν σταυρόν τοῦ μαρτυρικοῦ θανάτου, προσβλέποντες εἰς τόν «πανσεβάσμιον Σταυρόν τοῦ Κυρίου» (Μάρτυρες τῆς Ὀρθοδοξίας, σελ. 342).
Ἡ ἔκφρασις «αἴρειν τόν σταυρόν» παρατηρεῖ καί ὁ καθηγητής κ. Σάκκος, ἰσοδυναμοῦσα πρός τήν σημερινήν «βαδίζειν πρός τήν κρεμάλαν», ἦτο ὁπωσδήποτε παροιμιώδης…
Ὁ Χριστός ἐννοεῖ αὐτήν καί πραγματικῶς καί μεταφορικῶς. Ἐννοεῖ δύσκολον, ἀσκητικόν βίον καί μαρτυρικόν θάνατον. Ἡ ἐσωτερική ἀλληλουχία τῆς περικοπῆς ἔχει ὡς ἑξῆς: Ἔκκλησις, διδαχή, προφητεία περί τοῦ μακρυνοῦ μέλλοντος καί προφητεία περί τοῦ ἐγγύς μέλλοντος.
Διά τῆς διδαχῆς δικαιολογεῖ ὁ Κύριος καί κατοχυρώνει τήν ἔκκλησιν. Καί τά δύο τά κατοχυρώνει ἀκόμη περισσότερον διά τῆς προφητικῆς ὑποσχέσεως τῶν βραβείων.
Ἡ προφητεία εἶναι διπλή. Προφητεία διά τό μακρινόν μέλλον καί προφητεία διά τό ἐγγύς μέλλον.
Ἡ πραγματοποίησις τῆς προφητείας διά τό ἐγγύς μέλλον, τήν ὁποίαν θά ἰδοῦν οἱ ἀκροαταί, εἶναι ἐγγύησις διά τό ἀληθινόν τῆς προφητείας περί τοῦ μακρινοῦ μέλλοντος.
* * *
Ἡ κλῆσις εἶναι:
«Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἀκολουθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν καί ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ καί ἀκολουθείτω μοι».Πρόσεχε, λέγει ὁ Ἱερός Χρυσόστομος. Δέν ὁμιλεῖ ὁ Κύριος κατά τρόπον ἀναγκαστικόν. Διότι δέν εἶπε «εἴτε τό θέλετε εἴτε δέν τό θέλετε, εἶναι ἀνάγκη νά πάθετε αὐτό». Ἀλλά πῶς; «Εἴ τις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν». Δέν ἐκβιάζω, δέν ἐξαναγκάζω, ἀλλά καθένα ἀφήνω κύριον τῆς διαθέσεώς του.
Διά τοῦτο καί λέγω «Εἴ τις θέλει». Διότι πρός ἀγαθά προσκαλῶ, ὄχι πρός κακά καί δυσάρεστα, ὄχι πρός κόλασιν καί τιμωρίαν, διά νά ἀναγκάσω.
Διότι αὐτή ἡ φύσις τοῦ πράγματος εἶναι ἱκανή νά προσελκύση. Λέγων δέ αὐτό προσείλκυε περισσότερον. Διότι ἐκεῖνος μέν, πού ἐκβιάζει, ἀπομακρύνει πολλάκις· ἐκεῖνος ὅμως πού ἀφήνει ἐλεύθερον τόν ἀκροατήν, περισσότερον προσελκύει.
Διότι ἔχει μεγαλυτέραν δύναμιν ἀπό τήν βίαν ἡ ἐλευθέρα ἐκλογή. Διά τόν λόγον αὐτόν ὁ Κύριος ἔλεγε «Εἴ τις θέλει». Ἐάν κανείς θέλῃ.
Εἶναι μεγάλα λέγει τά ἀγαθά, πού σᾶς δίδω καί τοιαῦτα, ὥστε νά σπεύδετε μέ τήν θέλησίν σας. Δέν θά προσεκάλει κανείς βιαίως, ἐάν προσέφερε χρυσόν καί ἐτοποθέτει θησαυρόν ἔμπροσθέν σας. Ἐάν δέ πρός ἐκεῖνα δέν προσκαλεῖ κανείς βιαίως, πολύ περισσότερον ὁ Θεός πρός τά ἐπουράνια ἀγαθά.
Διότι, ἐάν δέν σέ πείθη νά προστρέξης ἡ φύσις τοῦ πράγματος, οὔτε νά λάβης εἶσαι ἄξιος· οὔτε ἐάν λάβης, θά γνωρίσης καλῶς ἐκεῖνο πού ἔλαβες. Διά τοῦτο ὁ Χριστός δέν ἀναγκάζει, ἀλλά προτρέπει σεβόμενος τήν ἐλευθερίαν μας…
Μή νομίσετε ὅμως ὅτι τοῦτο εἶναι τό νά μέ ἀκολουθῆτε, αὐτό τό ὁποῖον πράττετε τώρα ἀκολουθοῦντες με. Εἶναι ἀνάγκη νά ὑπομείνετε κόπους πολλούς, πολλούς κινδύνους, ἐάν πρόκειται νά μέ ἀκολουθῆτε.
Δέν πρέπει λοιπόν, Πέτρε, ἐπειδή τώρα μέ ὡμολόγησες Υἱόν τοῦ Θεοῦ, νά περιμένης διά τοῦτο μόνον στεφάνους καί νά νομίζης ὅτι εἶναι ἀρκετόν τοῦτο διά σέ πρός σωτηρίαν, καί νά αἰσθάνεσαι λοιπόν ἑαυτόν ἀσφαλῆ, διότι τάχα ἐπραγματοποίησες τό πᾶν. Δύναμαι βέβαια, ἐπειδή εἶμαι Υἱός τοῦ Θεοῦ νά μή σέ ἀφήσω νά λάβης πεῖραν τῶν δυσχερῶν· δέν θέλω ὅμως διά σέ, διά νά συνεισφέρης καί ὁ ἴδιος κάτι καί νά γίνης τελειότερος.
Οὔτε βέβαια ἐάν κανείς εἶναι κριτής τῶν ἀγώνων καί ἔχη ἀθλητήν φίλον, θά θελήσῃ νά στεφανώσῃ αὐτόν μόνον ἀπό εὔνοιαν, ἀλλά καί διά τούς ἰδικούς του κόπους, καί πρό παντός δι᾽ αὐτό, ἐπειδή τόν ἀγαπᾶ.
Ἔτσι καί ὁ Χριστός αὐτούς τούς ὁποίους ἰδιαιτέρως ἀγαπᾷ, αὐτούς κατ᾽ ἐξοχήν θέλει καί ἐξ ἰδίας διαθέσεως νά προκόπτουν, ὄχι ἀπό μόνης τῆς βοηθείας Αὐτοῦ.
Πρόσεξε δέ πῶς καί τόν λόγον κάμνει ὑποφερτόν. Δέν σταματᾶ δηλαδή μέχρις αὐτῶν μόνον τά φοβερά, ἀλλά προβάλλει τήν διδασκαλίαν αὐτῶν εἰς ὅλην τήν οἰκουμένην λέγων «Ἐάν κανείς θέλῃ».
Εἴτε γυναῖκα εἴτε ἄνδρας εἴτε ἄρχων εἴτε ἀρχόμενος, ἄς ἀκολουθῆ αὐτήν τήν ὁδόν.
Καί φαίνεται μέν ὅτι ἕνα πρᾶγμα ἐτόνισε, τρία, ὅμως, εἶναι τά λεγόμενα. Τό «ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν» καί τό «ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ», καί τό «ἀ κολουθείτω μοι».
Καί τά μέν δύο εἶναι ἀλληλένδετα, τό δέ ἄλλο ἐλέχθη καθ᾽ ἑαυτό. Ἀλλά ἄς ἴδωμεν προηγουμένως τί περίπου σημαίνει τό νά ἀρνηθῶμεν τόν ἑαυτόν μας. Ἄς μάθωμεν προηγουμένως τί σημαίνει νά ἀρνηθῶμεν ἄλλον, καί τότε θά γνωρίσωμεν καλῶς τί περίπου σημαίνει νά ἀρνηθῶμεν τόν ἑαυτόν μας.
Τί σημαίνει λοιπόν νά ἀρνηθῶμεν ἄλλον; Ἐκεῖνος πού ἀρνεῖται ἄλλον π.χ τόν ἀδελφόν του ἤ ὁποιονδήποτε ἄλλον καί ἄν ἀκόμη τόν ἴδη νά μαστιγώνεται ἤ νά ἁλυσοδένεται ἤ νά ὁδηγῆται εἰς φυλακήν ἤ ὁτιδήποτε νά πάσχῃ, δέν συμπαρίσταται, δέν βοηθεῖ, δέν κάμπτεται, δέν ὑποφέρει κάτι χάριν αὐτοῦ, ἐπειδή ἅπαξ διά παντός ἀπεξενώθη.
Ἔτσι λοιπόν θέλει νά ἀμελῶμεν τοῦ σώματος, λέγει ὁ Ἱερός Χρυσόστομος, ὥστε καί ἄν τό μαστιγώσουν ἤ τό καταδιώκουν ἤ τό καίουν ἤ ὁτιδήποτε τό κάνουν νά μή λυπούμεθα.
Διότι κατ᾽ αὐτόν τόν τρόπον τό λυπούμεθα. Ἐπειδή καί οἱ γονεῖς τότε πραγματικῶς λυποῦνται τά τέκνα, ὅταν, ἀφοῦ τά παραδώσουν εἰς τούς διδασκάλους, δώσουν ἐντολήν εἰς αὐτούς νά μή τά λυποῦνται.
Ἔτσι καί ὁ Χριστός. Δέν εἶπε νά μή λυπηθῶμεν τόν ἑαυτόν μας, ἀλλά τό πλέον αὐστηρόν «ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν», δηλ. νά μή ἔχης τίποτε κοινόν πρός τόν ἑαυτόν σου, ἀλλά νά τόν παραδίδης εἰς τούς κινδύνους, εἰς τούς ἀγῶνας καί σάν νά ἔπασχε κάποιος ἄλλος αὐτά, ἔτσι νά συμπεριφέρεσαι. Καί δέν εἶπε «ἀρνησάσθω» ἀλλά «ἀπαρνησάσθω».
Ἡ πρόθεσις ἀπό εἰς τό «ἀπαρνησάσθω» σημαίνει τό παντελές καί τό ἀπόλυτον. Ἡ λέξις ἐπιτείνει τήν ἁπλῆν ἄρνησιν εἰς τελείαν ἄρνησιν. «Καί ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ». Τοῦτο προέρχεται ἐξ ἐκείνου.
Διά νά μή νομίσης δηλ. ὅτι πρέπει νά ἀπαρνηθῆς τόν ἑαυτόν σου ὅσον ἀφορᾶ μόνον τά ἐναντίον σου λόγια καί τάς ὕβρεις καί τάς κατηγορίας, λέγει καί μέχρι ποίου βαθμοῦ πρέπει νά ἀπαρνηθῆς τόν ἑαυτόν σου δηλ. μέχρι θανάτου καί θανάτου ἐπονειδίστου, σταυρικοῦ.
Διά τοῦτο δέν εἶπεν «Ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν μέχρι θανάτου» ἀλλά «ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ», ἄς σηκώση τόν σταυρόν του, δηλώνων τόν ἐπονείδιστον θάνατον καί ὅτι ὄχι μίαν φοράν οὔτε δύο, ἀλλά καθ᾽ ὅλην μας τήν ζωήν, πρέπει νά κάμνωμεν τοῦτο.
Συνεχῶς δηλαδή, λέγει νά σκέπτεσαι τόν θάνατον αὐτόν καί καθημερινῶς νά εἶσαι ἕτοιμος πρός σφαγήν. Διότι, ἐπειδή πολλοί μέν περιεφρόνησαν τά χρήματα καί τήν τροφήν καί τήν δόξαν, δέν περιεφρόνησαν ὅμως τόν θάνατον, ἀλλ᾽ ἐφοβήθησαν τούς κινδύνους· ἐγώ, λέγει, θέλω ὁ ἰδικός μου στρατιώτης νά παλαίῃ μέχρις αἵματος, καί οἱ ἀγῶνες νά φθάνουν μέχρι σφαγῆς.
Ὥστε καί ἄν εἶναι ἀνάγκη καί θάνατον νά ὑπομείνωμεν, εἴτε τόν ἐπονείδιστον, εἴτε τόν ἐπάρατον, εἴτε νά ὑποφέρωμεν ἐξ αἰτίας κακῆς ὑποψίας, ὅλα πρέπει νά τά ὑποφέρωμεν μέ γενναιότητα, καί κατ᾽ αὐτόν τόν τρόπον νά χαιρώμεθα πιό πολύ. «Καί ἀκολουθείτω μοι». Καί ἄς μέ ἀκολουθῆ.
Ἐπειδή εἶναι δυνατόν νά πάσχη κανείς χωρίς νά ἀκολουθῆ τόν Χριστόν, ὅταν κανείς δέν πάσχῃ χάριν Αὐτοῦ· (καθ᾽ ὅσον οἱ λησταί καί τυμβωρύχοι καί ἀπατεῶνες ὑποφέρουν πολλά καί φοβερά), διά νά μή νομίσης ὅτι ἀρκεῖ ἡ ὕπαρξις (μόνη) τῶν δεινῶν, προσθέτει τήν προϋπόθεσιν τῶν δεινῶν.
Ποιά λοιπόν εἶναι αὐτή; Ὅπως πραγματοποιῶν αὐτά καί πάσχων ἀκολουθῆς Αὐτόν· διά νά ὑπομένης τά πάντα χάριν Αὐτοῦ· διά νά ἔχης καί τήν ἄλλην ἀρετήν. Καθ᾽ ὅσον καί τοῦτο φανερώνει τό «Ἀκολουθείτω μοι», ὥστε νά μή ἐπιδεικνύωμεν μόνον ἀνδρείαν κατά τήν διάρκειαν τῶν δεινῶν, ἀλλά καί φρόνησιν καί πραότητα καί κάθε φιλοσοφίαν.
Αὐτό εἶναι τό νά ἀκολουθῶμεν τόν Χριστόν ὅπως πρέπει, τό νά φροντίζωμεν καί διά τῶν ἄλλων ἀρετῶν καί τό νά ὑφιστάμεθα τά πάντα δι᾽ Αὐτόν.
Διότι ὑπάρχουν ἐκεῖνοι, πού ἀκολουθοῦν τόν διάβολον, καί πάσχουν αὐτά, καί χάριν ἐκείνου παραδίδουν τάς ψυχάς των· ἀλλ᾽ ἡμεῖς χάριν τοῦ Χριστοῦ, μᾶλλον δέ χάριν ἡμῶν τῶν ἰδίων.
Ἐκεῖνοι μέν διά νά βλάψουν τούς ἑαυτούς των καί ἐδῶ καί εἰς τήν μέλλουσαν ζωήν, ἡμεῖς δέ διά νά κερδίσωμεν καί τάς δύο.
Πῶς λοιπόν δέν εἶναι χαρακτηριστικόν τελείας ἀνοησίας, τό νά μή ἐπιδεικνύωμεν τήν ἰδίαν ἀνδρείαν μέ αὐτούς, πού χάνονται καί μάλιστα ἐνῷ πρόκειται νά ἀποκομίσωμεν τόσους στεφάνους;
Ἄν καί εἰς ἡμᾶς καί ὁ Χριστός παρίσταται ὡς βοηθός, εἰς ἐκείνους ὅμως κανείς.
Ἔδωσε μέν καί προηγουμένως καί αὐτήν τήν παραγγελίαν, ὅταν ἀπέστελλεν αὐτούς λέγων· “Εἰς ὁδόν ἐθνῶν μή ἀπέλθητε” (“ἀποστέλλω γάρ ὑμᾶς ὡς πρόβατα ἐν μέσῳ λύκων”, λέγει, καί “ἐπί ἡγεμόνας καί βασιλεῖς ἀχθήσεσθε”) (Ματθ. ε´ 5, 16, 18).
Τώρα δέ ἐκτενέστερον μᾶλλον καί αὐστηρότερον. Διότι τότε ἀνέφερε μόνον τόν θάνατον· γι᾽ αὐτό δέ ἔκαμε λόγον περί τοῦ σταυροῦ, καί μάλιστα περί συνεχοῦς σταυροῦ· διότι, λέγει, «ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ», δηλ. ἄς βαστάζῃ συνεχῶς καί ἄς φέρη τόν σταυρόν.
Καί τοῦτο συνηθίζει νά κάνει παντοῦ ὁ Κύριος ὄχι ἐξ ἀρχῆς καί ἐν προλόγῳ, ἀλλά ἡσύχως καί ὀλίγον κατ᾽ ὀλίγον φέρει εἰς τό μέσον τά μεγαλύτερα τῶν παραγγελμάτων, διά νά μή παραξενεύωνται οἱ ἀκούοντες.
*Ὁμιλία εἰς τήν Π.Ο.Ε (Κάνιγγος 10). Δευτέρα 7-3-1977.
Ὀρθόδοξος Τύπος 16 Μαρτίου 2012 Αρ.φύλ. 1919
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου