Η διαδρομή για την αναζήτηση της Αλήθειας. Νικολάου Μωραΐτη

Με χαρά μας δημοσιεύουμε την επιστολή του αγαπητού κ. Νικολάου Μωραΐτη, η οποία όπως ο ίδιος μας αναφέρει  «δεν είναι ένα θεολογικό κείμενο γραμμένο από ιερείς ή καθηγητές της θεολογίας που απευθύνεται σε ένα ειδικό κοινό.
Αυτό είναι ένα κείμενο ενός λαϊκού που απευθύνεται σε άλλους λαϊκούς για να τους βοηθήσει να δουν και να αντιληφθούν απλές αλήθειες για να μπορέσουν να προσεγγίσουν το Θεό γιατί είναι αναγκαίο για την σωτηρία των ψυχών μας.»

Η διαδρομή για την αναζήτηση της Αλήθειας

Νικόλαος Λ. Μωραίτης, BA., M.A., Ph.D. Διεθνείς Σχέσεις, Παγκόσμια Πολιτική, Συγκριτική Πολιτική. Πανεπιστήμιο Καλιφόρνιας

Εκτός από την ειδίκευσή μου και εμπειρία μου ως καθηγητής των Διεθνών Σχέσεων, Παγκόσμιας Πολιτικής και Συγκριτικής Πολιτικής, παράλληλα, τα τελευταία τριάντα χρόνια της ζωής μου χαρακτηρίζονται και από τις έντονες πνευματικές ανησυχίες και την αναζήτηση της «Αλήθειας». 
Ποτέ δεν έπαψα να αναζητώ τον τρόπο υπερβάσεως των ορίων της πρόσκαιρης ζωής. Γι’αυτό, όλο μου το είναι συγκεντρωνόταν στην αναζήτηση διεξόδου από τα στενά πλαίσια του χρόνου και του χώρου, στη γνώση της αλήθειας, του Αιωνίου και του Απολύτου.  Έτσι, αναζητώντας την αλήθεια, έψαξα, ζήτησα σε όλους τους τομείς να βρω την πρώτη αιτία, να βρω απαντήσεις στα καίρια ερωτήματα για τον άνθρωπο, τον κόσμο, τον Θεό. Είμουν έτοιμος να ακούσω κάθε τί νέο. Να ασπαστώ την αλήθεια που με πείθει.  Να απορρίψω ό,τι δεν με αναπαύει.  Ταξίδεψα, μελετούσα, μάθενα.  Έκανα τη μελέτη του θανάτου φιλοσοφία, τις ιστορικές συμφορές τέχνη και τραγωδία.  Δεν αναπαυόμουν στην επιστήμη (και την πιο υψηλή) ούτε στη φιλοσοφία («παίδων αθύρματα»).  Ζητούσα να προχωρήσω προς κάτι τολμηρότερο και θεϊκότερο. Είδα ότι τους κλασικούς φιλοσόφους διαδέχονται οι Πατέρες της Εκκλησίας.  Οι πρώτοι είναι υποδείγματα στη σκέψη και στη διανόηση.  Οι δεύτεροι αναδεικνύονται οικουμενικοί διδάσκαλοι, γιατί δεν προσφέρουν το αποτέλεσμα της διανοητικής των δουλειάς και ανησυχίας, αλλά τη χάρη του Θεού, που δίδεται σε αυτούς που παραδίδονται εξ ολοκλήρου στο θέλημα του Θεού.  Δεν είναι οι διανοούμενοι αλλά οι πάσχοντες τα θεία.  Φανερώνονται ως μεγάλα φώτα που φωτίζουν με άκτιστο φως την οικουμένη.  Είναι οι πυρπολούμενοι από το άστεκτο πυρ του θείου και εκστατικού έρωτος.  Ξεπερνούν την κτίση και την διανόηση.  Φτάνουν στη θεία ανάπαυση της αιωνίου παρακλήσεως που σώζει τον άνθρωπο, χαρίζοντάς του την ελευθερία του μέλλοντος αιώνος, ενώ ζει στον χώρο και στον χρόνο.  Είναι νεκροί και αείζωοι.  Καθ’ ημέραν αποθνήσκουν και ανασταίνονται.  «Οι της καθ’ημάς θεοσοφίας αρχηγικοί καθηγεμόνες υπέρ αληθείας αποθνήσκουσιν πάσαν ημέραν ως εικός, και λόγω παντί και έργω τη ενιαία των χριστιανών αληθογνωσία». (Αγιος Διονύσιος Αρεοπαγίτης)

Επίσης, αυτό που ήταν και συνεχίζει να είναι το βασικό ενδιαφέρον  στη ζωή μου είναι η αναζήτηση της γνώσης, και ειδικά για τη γνώση που δίνει τη δυνατότητα στον άνθρωπο να κατανοήσει την αληθινή φύση των πραγμάτων και που, επιπλέον, τον ελευθερώνει από τα δεσμά και τους περιορισμούς της επίγειας ύπαρξις.  Παρατηρείται ότι βιώνουμε μια πνευματική κρίση βασικών στοιχείων, όπως το πεπρωμένο της ανθρωπότητας, η έννοια της ζωής, ο προορισμός του ανθρώπου, ο τρόπος να μπορέσουμε να ανακαλύψουμε την Αλήθεια και πως μπορούμε να έχουμε συνείδηση αυτών των θεμελιωδών αρχών που αποκαλύπτουν σε μας τις αξίες και τις αναλογίες των πραγμάτων.

Απ’την αρχή, στο πανεπιστήμιο, είχα μεγάλο ενδιαφέρον για την επιστήμη, και νόμιζα ότι μέσα απο αυτήν θα ανακάλυπτα τη φύση των πραγμάτων.  Αλλα παρατήρησα ότι η σύγχρονη επιστήμη δεν με οδηγούσε να καταλάβω την ουσία της φυσικής πραγματικότητας, ούτε είχε σχέση με τα μεταφυσικά ερωτήματα που είχα.  Δηλαδή το Γιατί η το Πως των πραγμάτων.  Κατάλαβα ότι αυτό ήταν έξω απο το χώρο της.  Η σύγχρονη επιστήμη παρουσιάζει τα πράγματα μέσα από παραμέτρους χωρίς να έχει σχέση με την ουσία αυτών των παραμέτρων.  Ετσι, αποφάσισα να κοιτάξω σε άλλα πεδία μελέτης για τις απαντήσεις που ζητούσα. 

Και όταν βρισκόμουν στο τρίτο έτος στο Πανεπιστήμιο, άρχισα να αισθάνομαι μια δυσαρέσκεια απο μια αυταρχική επιστημονική ατμόσφαιρα με τον απόλυτό της θετικισμό.  Επιπλέον, ανακάλυψα ότι πολλά απο τα μεταφυσικά ερωτήματα που είχα δεν μου απαντήθηκαν. Ετσι, άρχισα να έχω αμφιβολίες στο εάν η επιστήμη θα με οδηγούσε να καταλάβω την φύση των πραγμάτων.  Η αμφιβολία μου επιβεβαιώθηκε όταν ο μεγάλος βρετανός φιλοσοφος, Betrand Russel, μετά από κάποιο μάθημά του, στο Μ.Ι.Τ., είπε σε μια ομάδα φοιτητών ότι “η φυσική δεν έχει σχέση με την φυσική πραγματικότητα, αλλά με μαθηματικές δομές που σχετίζονται με τις ενδεικτικές μελέτες.”

Ολα αυτά  με οδήγησαν να δω μια μεγάλη διανοητική και πνευματική κρίση κατα την διάρκεια του τρίτου έτους.  Αν και το πρόβλημα αυτό δεν έσβησε την πίστη μου στο Θεό, αλλά ταρακούνησε κάποια βασικά στοιχεία που είχα προς την όψη για τον κόσμο, όπως να μπορέσουμε να καταλάβουμε το σκοπό της ζωής, η την σπουδαιότητα της γνώσης και τους τρόπους να βρούμε την Αλήθεια.

Εν τω μεταξύ, στο τέταρτό μου έτος στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας Berkeley, ένα σημαντικό γεγονός με ανάγκασε να κινηθώ στη μελέτη των μεταφυσικών δογμάτων του Ισλάμ, στη Θρησκειολογία, στη φιλοσοφία και στην διδασκαλία των Σούφι.  Αυτό το γεγονός ήταν ότι μετά από την Ιρανική Ισλαμική επανάσταση του Αγιατολάχ Χομεινί, η Αμερική, έχοντας τον ηγετικό ρόλο όλου του Δυτικού Κόσμου, όλως αιφνιδίως βρέθηκε αντιμέτωπη με αυτό το πρόβλημα, πως δηλαδή ένας θρησκευτικός ηγέτης έφερε τα πάνω κάτω στην Μέση Ανατολή.  Αλλά αυτό έγινε τόσο γρήγορα και οι Αμερικανοί γενικώτερα ήσαν τόσο απροετοίμαστοι, που βρήκαν ότι στον επιστημονικό τομέα, δεν υπήρχαν στ’αμερικάνικα πανεπιστήμια έδρες και θέσεις για τις διδασκαλίες της ιστορίας, των θρησκειών και των γλωσσών των διαφόρων λαών που τώρα τους ενδιάφεραν άμεσα.  Λοιπόν, πήρε μια απόφαση η Αμερικανική Κυβέρνηση και να χρηματοδοτήσει καμιά εικοσαριά από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια της Αμερικής, ούτως ώστε να ιδρυθούν σ’όλα αυτά τα κέντρα σπουδών, διαφόρων περιοχών του κόσμου και αυτά τα κέντρα να διαμορφώνουν φοιτητές οι οποίοι μετά θα ήσαν ικανοί να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στην Κυβέρνηση, και περαιτέρω να διαμορφώσει ένα μορφωμένο αμερικανικό κοινό που θα είχε τις απαιτούμενες στοιχειώδεις γνώσεις, για να κρίνει και να ψηφίζει, ας πούμε σε θέματα, που ήταν σημαντικά για την εξωτερική πολιτική της Αμερικής.

Χρειάζεται εδώ να σημειωθεί πόσο σημαντική ήταν και η δημιουργία  στ’ Αμερικανικά Πανεπιστήμια των λεγόμενων AREA CENTERS STUDIES. Τι είναι αυτά τα Κέντρα; Κάτω απ’αυτό το πρόγραμμα, στο οποίο συνέβαλαν όχι μόνο το χρήμα της Κυβερνήσεως, αλλά και το χρήμα των διαφόρων ιδρυμάτων FORD FOUNDATION κ.λ.π., ιδρύθηκαν στο HARVARD, στο PRINSTON, στο U.C.L.A. στο BERKELEY και σ’άλλα πανεπιστήμια CENTERS FOR AREA STUDIES.  Κυρίως ήταν CENTERS FOR NEAR EAST STUDIES, CENTERS FOR RUSSIANS AND EAST EUROPEAN STUDIES, CENTERS FOR FAR EAST AND CHINESE STUDIES, CENTERS FOR AFRICAN STUDIES, CENTERS FOR LATIN AMERICA STUDIES.  Επειδή η μόρφωση και η παιδεία των αμερικανικών πανεπιστημίων ήταν παραδοσιακή, δυτική παραδοσιακή πριν από τον Β.’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και μετά, βέβαια δεν υπήρχαν μέσα στο CURRICULUM σπουδών μαθήματα για τις γλώσσες, της ιστορίας, τα πολιτικά και τα διάφορα των χωρών αυτών, γιατί η αμερικανική πανεπιστημιακή μόρφωση ήταν κατά κάποιο τρόπο κλασσική-ανθρωπιστική.  Μελετούσαν τα αρχαία Ελληνικά, τα Λατινικά, την ιστορία της Δύσεως, κ.λ.π.  Για να καλύψει λοιπόν το τεράστιο αυτό κενό η Αμερικανική Κυβέρνηση απεφάσισε να δημιουργήσει μέσα στα Πανεπιστήμια αυτά τα καινούργια κέντρα.  Σημειωτέον και ιδιαιτέρως ενδιαφέρον για τους ‘Ελληνες είναι το εξής: ότι αυτό άλλαξε σε βάρος των Ελληνικών ενδιαφερόντων την αμερικανική μόρφωση την πανεπιστημιακή.  Ενώ πριν δεν μελετούσαν στα αμερικανικά πανεπιστήμια την τουρκική ιστορία, το Ισλάμ, τον ισλαμικό κόσμο, ταυτοχρόνως όμως βέβαια μελετούσαν τον Αρχαίο, τον κλασσικό πολιτισμό.

‘Ολη αυτή η αλλαγή οφείλετε στα καινούργια πολιτικά ενδιαφέροντα, που ανάγκασαν την Αμερικανική Κυβέρνηση να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της εξωτερικής πολιτικής.

Δηλαδή, εγκατέλειψαν τρόπον τινά τους Έλληνες κλασσικούς και άρχισαν να ασχολούνται για πρώτη φορά με τον Ισλαμισμό.  Βέβαια οι κλασσικές σπουδές ήταν ήδη σε φθίνουσα κατάσταση, γιατί ο καινούργιος πολιτισμός είναι τεχνολογικός.  Αυτό άλλαξε την μορφή και την άποψη του μορφωμένου αμερικανού πολίτου.  ‘Εφυγε απ’αυτή την κλασσική κατεύθυνση και τώρα βρήκε στο CURRICULUM  των Κολλεγίων και των Πανεπιστημίων την ιστορία των Τούρκων, την ιστορία των Σλάβων, την ιστορία των Βουλγάρων, των Ρώσων, των κινέζων, των Αφρικανών, ούτως ώστε να μειωθεί αυτό το στοιχείο ποσοτικά στη γενική μόρφωση των Αμερικανών.  ‘Ετσι, η καινούργια ανώτατη παιδεία και ή κολλεγιακή έχει διαμορφώσει μια γενιά ολόκληρη Αμερικανών, δεν ξέρουν τίποτε για τον κλασσικό κόσμο, ή ξέρουν ελάχιστα, αλλά ξέρουν πάρα πολλά για το Ισλάμ και ούτω καθ’εξής.

Επομένως, σαν διεθνολόγος, που οι έρευνές μου είχαν στραφεί πάνω στα θέματα του παγκοσμίου πολιτικο-οικονομικού συστήματος, αναγκάστηκα να μελετήσω διάφορες θρησκείες και κουλτούρες για να μπορέσω να κινηθώ εύκολα μέσα στις διάφορες πηγές, που περιλαμβάνεται η ιστορία των χωρών αυτών.

 Φυσικά, λόγο των ανθρωπιστικών  και των κοινωνικών επιστημών που ήταν ο χώρος μου, η μελέτη μου εστιάστηκε και στην κοσμολογία.  Κατάλαβα ότι η παραδοσιακή κοσμολογία αρχίζει από το άλλο τέλος.  Εκεί είναι η εφαρμογή των μεταφυσικών αρχών πάνω στον κόσμο.  Δηλαδή, πρώτα έχουμε μια γνώση που έχει να κάνει με την Υπέρτατη Αρχή, για ορισμένους είναι η μεταφυσική, πάνω από τον κόσμο.  Στον χριστιανικό όρο ονομάζεται Θεός, Θεία Φύσης, η Θεότης.  Και υπάρχει η κοσμική πραγματικότητα η οποία δημιουργήθηκε η εκδηλώθηκε και τελικώς απορροφήθηκε ξανά μέσα σε αυτή την Αρχή.  Και έχει μελετηθεί στο φως της γνώσης αυτής της Αρχής.

Στη συνέχεια, κατά τα τέλη της δεκαετίας του ’70 ασχολήθηκα με τη μελέτη των θρησκειών, της φιλοσοφίας και της μεταφυσικής, ενώ το ενδιαφέρον μου για φιλοσοφία με ωθεί να μελετήσω την αρχαία ελληνική σοφία, όπως στις φιλοσοφίες των Πυθαγόρα, το θρησκευτικό βίωμα στον Πλάτωνα, Αριστοτέλη, αλλά  και την ευρωπαική μεσαιωνική φιλοσοφία.  Αυτό που με απασχολούσε για ένα διάστημα ήταν ο ηθικός προβληματισμός.  Γιαυτό ερεύνησα και μελέτησα την αρετή, που είναι βασικό στοιχείο της ηθικής, την σοφία, την φρόνηση, και την ευδαιμονία και κατέληξα στην ευδαιμονία και αθανασία.  Δηλαδή πήγα από την αρχαία ελληνική στη Χριστιανική ηθική.  Με βοήθησαν πολύ τα Ηθικά Ευδήμεια του Αριστοτέλη, τα Ηθικά Νικομάχεια, Πλάτωνος, Πρωταγόρας, «Μετά τα φυσικά και περί ουρανού.»*

 Συγχρόνως, έχοντας πρόσβαση στην υψηλής ποιότητας βιβλιοθήκης του Παναπιστημίου του Μπέρκλευ, με την απίστευτη συλλογή εργασιών πάνω στη φιλοσοφία και στην τέχνη, απο όλο το κόσμο, ανακάλυψα, τότε, τις μελέτες των λάτρων της παραδόσεως και της μεταφυσικής, όπως οι Titus Burckhardt, Marco Pallis, Martin Lings και ο Rene Guenon, που το έργο του, « Η κρίση του σύγχρονου κόσμου», είναι σήμερα, μετά από ογδόντα περίπου χρόνια, περισσότερο επίκαιρο απο ποτέ. Και του φιλόσοφου και Σούφι Ibn Arabi.  Συνάντησα, και μελέτησα τα έργα του Frithjof Schuon που ήταν μια από τις μεγαλύτερες πνευματικές μορφές του περασμένου αιώνα μας.  Το πλούσιο συγγραφικό του έργο διαπνέεται από τις αναλλοίωτες μεταφυσικές αρχές και έχει γίνει παραδεκτό και σεβαστό από εκπροσώπους όλων των αυθεντικών παραδόσεων.  Μερικά από τα έργα του, που πήρα αρκετές γνώσεις ήταν: Esoterism as Principle and as Way, Stations of Wisdom, Logic and Transcendence, Light on the Ancient Worlds, Language of the Self, In the Face of the Absolute, Roots of the Human Condition, To Have a Center, Survey of Metaphysics and Esoterism, From the Divine to the Human, Spiritual Perspectives and Human Facts, The Eye of the Heart, Echoes of Perennial Wisdom, και πολλά άλλα έργα του.

Είναι χρήσιμο να τονιστεί επίσης οτι,  εκείνα τα χρόνια που σπούδαζα στο πανεπιστήμιο στο Μπέρκλευ, παράληλα, ταξίδευα σε πολλά μέρη και πλάταινα τον πνευματικό μου ορίζοντα, έκανα σημαντικές και καρποφόρες επαφές, όπως με τον Frithjof Schuon, τον Seyyed Hossein Nasr, καθηγητή θρησκειολογίας ,τότε, στο Πανεπιστήμιο Τέμπλ της Φιλαδελφείας, βαθύς κάτοχος των μεταφυσικών δογμάτων του Ισλάμ και της διδασκαλίας των Σούφι, και θεωρείται σήμερα ένας από τους πλέον εξέχοντες Ισλαμιστές σ’όλον τον κόσμο.  Ηταν κατα την διάρκεια αυτών των ταξιδειών και επαφών που συναντήθικα με διακεκριμένους συγγραφείς και υποστηρικτές της παγκόσμιας φιλισοφίας που είχαν μια φοβερή επιρροή και αποφασιστική βοήθεια στη διανοητική και πνευματική μου ζωή.  Μια από τις σημαντικές συναντήσεις που είχα τότε , στο πανεπιστήμιο του Μπέρκλευ, ήταν με τον Jaroslav Pelikan, καθηγητή Ιστορίας και Θρησκειολογίας του Πανεπιστημίου του Yale, και ένας από τους πλέον διακεκριμένους στον κόσμο καθηγητές της Ιστορίας του Χριστιανισμού.  Είχα πολλές συναντήσεις  μαζί του, και πολύωρες συζητήσεις,  που με βοήθησε να δω από όλες τις πλευρές ποιό είναι το πεπρωμένο της ανθρωπότητας και ποιός είναι ο σκοπός του ανθρώπου.  Η μελέτες μου στις εργασίες όλων αυτών των ανθρώπων με βοήθησαν να αποκτήσω μια πνευματική βεβαιότητα.  Και απο τότε είμουν σύγουρος ότι υπάρχει αυτο που ονομάζουμε «Αλήθεια» που θα μπορούμε να την γνωρίζουμε διαμέσου της γνώσης με τον τρόπο του νου, ο οποίος καθοδογήται και φωτίζεται απο την Θεική αποκάλυψη.  Κατάλαβα οτι ο λόγος ύπαρξης του ανθρώπου είναι να γνωρίσει την «αλήθεια», που υπάρχει έξω και πάνω απ’αυτόν.

Εντούτοις, όλες αυτές οι μελέτες μου στους διακεκριμένους σύγχρονους μεταφυσικούς και φιλόσοφους, που στοχάζοντε με την εγκεφαλική και στοχαστική θεωρία, δεν μπόρεσαν να ικανοποιήσουν το ερώτημά μου και τη δίψα μου για την αναζήτηση της «Αλήθειας».  Και σε αυτή την περίοδο, με την εμπειρία των ερευνών, ανακάλυψα την διαφορά μεταξύ του σχολαστικισμού και Ορθοδόξου νηπτικής παράδοσης περί θεογνωσίας. Κατάλαβα ότι η γνώση του Θεού είναι κοινωνία του ανθρώπου με τον Θεό διά μέσου του ακτίστου φωτός. Για το λόγο αυτόν, στις αρχές του ’80,  το ενδιαφέρο μου για την επίτευξη της γνώσης της «Αλήθειας» ξαναγύρισε, αλλά αυτή τη φορά σε ένα υψηλότερο και βαθύτερο επίπεδο.  Τα γραφόμενα των πατέρων της Ορθοδοξίας, με την μοναδική έμφαση στην ανάγκη για μια άσκηση του πνευματικού τομέα γνώσεων, ως καθώς και τη θεωρητική γνώση, ήταν ιδιαιτέρως τα μέσα που καθόρισαν την πορεία της διανοητικής και πνευματικής μου ζωής από τότε προς τα μπρος.

‘Ολα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα να μου δωθεί ένα κίνητρο να προχωρήσω ποιό βαθειά τώρα στη μελέτη της φιλοσοφίας και θεολογίας των πατέρων.  ‘Ετσι,  άρχισα να κάνω ποιό έντονη  αυτή τη μελέτη και έρευνα γιατί με την επισκόπηση των εργασιών της φιλοσοφίας αυτών των Πατέρων και του μέσου αιώνος, για το συγκεκριμένο θεματικό πεδίο της «Αλήθειας», πίστευα ότι υπήρχε η ελπίδα να διαπιστώσω ότι αυτοί οι Πατέρες, προτείνουν καρποφόρες εργασίες, και απαντήσεις στα ερωτήματά μου.  Πράγματι, κάλυψα την Ελληνική φιλοσοφία κατα τις τελευταίες της περιόδους, δηλαδή τη στωική φιλοσοφία, τη φιλοσοφία των πατέρων και τις αρχές του χριστιανισμού, αιρέσεις της πρώτης περιόδου, οι αρχές της απολογητικής, την Αλεξανδρειανή σχολή, τους πατέρες της εκκλησίας από το δεύτερο έως τον όγδοο αιώνα. Είναι δύσκολο να αναφερθώ σε όλα τα γραφόμενα αυτών των πατέρων, αλλά ιδιαίτερα σημαντικό θεωρείται η έμφαση που έδωσαν  όλοι αυτοί οι Πατέρες στα εξείς θέματα: θεολογία, ανθρωπολογία, κοσμολογία, γνώση και πίστη, ηθική, νους, προσευχή και θάνατος.

Προσπάθησα να κάνω μια μεθοδική αναζήτηση για να προσθέσει η έρευνα κάτι σημαντικό στην υφιστάμενη γνώση. Συνοψίζοντας αυτή την εκτεταμένη εικόνα,  ερεύνησα την εξειδικευμένη βιβλιογραφία (αυτή δηλαδή που ήταν άμεσα συνδεδεμένη με το θέμα μου), η οποία μου προσέφερε μια σαφή γνώση και συμβολή στο προκείμενο ερευνητικό πεδίο.  Η έρευνα ανταποκρίθηκε στο ερώτημα της «Αλήθειας».

Γι’ αυτό λοιπόν, για την συλλογή δεδομένων της μελέτης μου, ακολούθησα μια σειρά λογικών και προκαθορισμένων βημάτων. Προσέγγισα την έρευνά μου με την παρακάτω ταξινόμηση της θεματολογίας  των πατέρων και φιλοσόφων των διαφόρων εποχών.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟ

Ζήνων ο Κιτεύς.

Φίλων ο Αλεξανδρεύς.

Μελέτησα την πρακτική τροπή της διανοήσεως κατά την στωική φιλοσοφία, θεωρούντες τον Θεό ως πνεύμα και λόγο.   Υπερασπιστής της στωικής φιλoσοφίας ήταν ο Ζήνων ο Κιτεύς, ο οποίος πίστευε ότι ο άνθρωπος είναι λογικό ον αλλά έχει αλόγους ορμές (πάθη).  Μιλάει για τον πόθο μιας υψηλής αποκάλυψης της αλήθειας, με προυπόθεση την αντίθεση Θεού και κόσμου, νου και ύλης.

Και ο Φίλων ο Αλεξανδρεύς, Ιουδαίος, ο οποίος πίστευε ότι η αληθινή ουσία είναι μόνον ο Θεός.  Ο Φίλον χαρακτηρίζει ότι η ουσία του ανθρώπου είναι ο νους, ο οποίος αποτελεί το ηγεμονικό της ψυχής και εικονίζεται ως ο οφθαλμός της.  Πίστευε ότι η αίσθησης ανήκει στο σώμα και όχι η ψυχή.  Το σώμα είναι η αιτία της πλάνης και της απάτης.  Ο ίδιος πίστευε ότι την απαλλαγή από τον αισθητικό βίο την προβάλλει η ψυχή που παίζει μεγάλο και σπουδαιότατο έργο.  Γι’ αυτό, πίστευε, απαιτείται στωική απάθεια, παντελής εκρίζωση των παθών και ασκητικός βίος.  ‘Ετσι, σύμφωνα με τον φίλων, η ένωσης του ανθρώπου με τον Θεό δεν γίνεται με την γνώση αλλά με τον Θείο Φωτισμό.

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ

Οι αρχες του χριστιανισμού.

Βαρνάβας.

Κλήμης ο Ρώμης.

Ερμάς.

Ιγνάτιος ο Αντιοχείας.

Πολύκαρπος ο Σμύρνης.

Παπίας ο επίσκοπος.

Αυτοί είναι oι αποστολικοί πατέρες που παρέλαβαν τα συγγράμματα των αποστόλων που ήταν η  διδασκαλία του Ιησού από τους Αποστόλους.

ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ

Γνωστικοί.

Σίμων ο μάγος και Κήρινθος.

Βασιλειάδης ο Αντιοχείας.

Ουαλεντίνος ο Αιγύπτιος.

Καρποκράτης, Αλεξάνδρεια.

Ερμογένης, Καρχηδόνα.

Βαρδησάνης, Εδεσσα.

Μαρκίων ο Ποντικός.

Με τις καταδιώξεις των χριστιανών παρουσιάστικε το ζήτημα «πόθεν το κακόν».  Εδώ γεννήθηκε η «γνωστική θεωρία» για να επιλύσει τα πολλά ζητήματα, πέρα από την διδασκαλία της εκκλησίας, που με την φιλοσοφία ζητούσαν μια ορθή εξήγηση.  Και εδώ δημιουργήθηκε η διαφωνία με την χριστιανική διδασκαλία.  Οι πρώτες αρχές της γνωστικής θεωρίας ανάγεται από τον Σίμων και πολλούς άλλους.  Οι γνωστικοί εδογμάτιζαν ότι από του ενός Θείου όντος απορρέει πλήθος κατωτέρων διαμέσων όντων, ως δευτερευόντων Θεών, δηλαδή παραδεχόντουσαν ένα είδος πολυθείας.

ΜΑΝΙΧΑΙΟΙ

Εδώ έχουμε μια αίρεση που ιδρυτής της ήταν ο Μανιχαίος που εγεννήθηκε το 216 και καταγόταν από μάγους της Περσίας.  Αυτό το σύστημα των Μανιχαίων συνδυάζει γνωστικά στοιχεία προς τις ζωροαστρικές και εν μέρει βουδδιστικές θεωρίες.

ΜΟΝΑΡΧΙΑΝΟΙ

Μοναρχιακοί (αίρεση).

Αυτοί έρχοντε σε αντίθεση με την γνωστική θεωρία. Παραδεχόντουσαν ένα Θεό και τη διάκριση τριάδος.  Πίστευαν ότι και τα τρία του θεού πρόσωπα είναι διάφορετικές σχέσεις και τρόποι της μιάς Θείας ουσίας.  Αλλά, δεν παραδέχοντε την διδασκαλία της Εκκλησίας περί ενανθρωπίσεως του Υιού.

ΟΙ ΑΠΟΛΟΓΗΤΕΣ

ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΑΠΟΛΟΓΗΤΙΚΗΣ

Κορδάτος ο Αθηναίος (μαθητής των Αποστόλων)

Αριστείδης.

Ιουστίνος ο μάρτυρας.

Τατιανός.

Αθηναγόρας-Αθηναίος.

Θεόφιλος και άλλοι απολογητές.

Ειρηναίος-Σμύρνη (Ασχολήθηκε με την Κοσμολογία και την  Ανθρωπολογία).

Ιππόλυτος (Επίσης μιλάει για την Κοσμολογία και ανθρωπολογία).

Η απολογητική των Χριστιανών είχε προδρόμους την ελεκτική των Ελλήνων φιλοσόφων ενέργεια και την Ιουδαική απολογητική.  Εδώ εμφανίστηκαν οι εθνικοί φιλόσοφοι όπως ο Ηράκλειτος και ο Ξενοφάνης, κυνικοί, στωικοί, επικούρειοι και σκεπτικιστές που καταπολέμησαν ην πολυθεία.  Ο Κορδάτος, διάδοχος των αποστόλων, που έκανε κηρύγματα παντού.  Και ο Αριστείδης ο οποίος συνέγραψε παραπλησίως του Κορδάτου απολογία υπέρ των Χριστιανών.  Βρίσκει τον χριστιανισμό και την αληθινή φιλοσοφία ότι δίνει την πραγματική έννοια περί Θεού.  Πίστευε ότι οι Χριστιανοί βρίσκοντε στην αλήθεια.

Για το ανθρώπινο γένος, ο αριστείδης, προσπαθεί να βρεί ποιοί βρίσκοντε στην αλήθεια και ποιοί στην πλάνη.  Λέει ότι οι άνθρωποι διακρίνονται σε τέσσερα γένη, τους βαρβάρους και ‘Ελληνες, Ιουδαίους και Χριστιανούς.  Οι βάρβαροι και οι ‘Ελληνες επλανήθηκαν και ελάτρευσαν αντί του Κτίσαντος την κτίσιν και εθεοποίησαν τα κωφά και αναίσθητα είδωλα.

Ο Ειρηναίος, στην ανθρωπολογία του, μας λέει ότι ο τέλειος άνθρωπος έχει σώμα, ψυχή και πνεύμα. Παρατηρεί ότι άλλο είναι η ψυχή και άλλο το πνεύμα.  Η ψυχή είναι πνοή ζωής και είναι πρόσκαιρη και υπάρχει σε όλους τους ανθρώπους.  Το δε πνεύμα είναι ζωοποιό και υπάρχει αιώνια και  μόνον σε αυτούς που δεν έχουν υλικές επιθυμίες.  Η ψυχή φεύγει και αφήνει τον άνθρωπο, ενώ το πνεύμα που βρίσκεται μέσα και έξω από τον άνθρωπο ουδέποτε τον αφήνει, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει και μετά το θάνατο.

Με άλλα λόγια, εάν το πνεύμα συνδεθεί με την ψυχή και μαζί της ενωθεί με το σώμα, τότε είναι ο πνευματικός και τέλειος άνθρωπος, και βρίσκεται κοντά στην αλήθεια.  Εάν όμως λείπει το πνεύμα από την ψυχή, τότε ο άνθρωπος είναι ζωώδης, σωματικώς και ατελής, διότι έχει μεν με το σώμα τη θεία εικόνα, αλλά στερείται με το πνεύμα την ομοίωση με το Θεό.

Συμπερασματικά, ο Ειρηναίος εξηγεί, ότι ούτε η ψυχή ούτε το πνεύμα πεθαίνουν γιατί η μεν ψυχή είναι πνοή της ζωής, άυλος ουσία, το δε πνεύμα είναι απλό και ασύνθετο.  Αρα, ο θάνατος περιορίζεται μόνο στο σώμα, μόλις εξέλθει η ψυχή αυτό νεκρώνεται.  Οπως δε το έμψυχο σώμα δεν είναι αυτό ψυχή αλλά μετέχει της ψυχής, έτσι και η ψυχή δεν είναι ζωή, αλλά μετέχει της ζωής κατα τη θέληση του Θεού.  Με λίγες λέξεις, η Ψυχή (η πνοή της ζωής) είναι αθάνατος όχι από τη δική της φύση αλλά κατα τη βούληση του Θεού.

Η ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΝΗ ΣΧΟΛΗ

Κλήμης ο Αλεξανδρείας.  ( Με τα έργα του: Γνώσις και πίστις, Κοσμολογία, ανθρωπολογία και ηθική).

Ωριγένης. (Είναι απαραίτητο να επισημανθούν και οι μελέτες του στα θέματα όπως: Πίστις και γνώσις, θεολογία, κοσμολογία, ανθρωπολογία, απολύτρωση και αποκατάσταση).

Επίσης, ο Οριγένης, στην ανθρωπολογία του παρατηρεί οτι ο άνθρωπος συνίσταται από σώμα, ψυχή και νου.  Λέει οτι το σώμα από τη φύση του είναι νεκρό και λαμβάνει ζωή, κίνηση και συνείδηση δια της ψυχής.

Εδώ έχουμε τον Κλήμη Αλεξανδρείας, με βαθειά γνώση στην ελληνική φιλοσοφία, που πίστευε ότι «η εν τω Θεώ ζωής είναι η πίστη, η γνώση και η αγάπη».  Ο Κλήμης διακρίνει τρία μέρη στον άνθρωπο, το λογιστικό, το θυμικό και το επιθυμητικό.  Πιστεύει ότι η αλήθεια και ο ύψιστος σκοπός του ανθρώπου είναι η ανύψωσις προς τον Θεόν και η προς αυτόν εξομοίωση.  Και ο σκοπός αυτός επιτυγχάνεται δια της γνώσης.  Σε μερικά σημεία μιμείται τους στωικούς και ανταλλάσει αντί του στωικού σοφού τον χριστιανό γνωστικό.

Θαυμαστές και κατήγοροι του Ωριγένη

Μεθόδιος.

Ο μέγας διδάσκαλος Ωριγένης, πέραν από τους πολλούς θαυμαστές του, όπως ο μαθητής του Διονύσιος ο Αλεξανδρείας ο λεγόμενος μέγας, υπήρξαν και άλλοι που διεφώνησαν μαζί του.  Και ένας από αυτούς ήταν ο επίσκοπος Μεθόδιος, από την Λυκία της πόλης Ολύμπου, που πέθανε ως μάρτυρας το 311.  Ενδιαφέρον έχουν  τα φιλοσοφικά του συγγράμματα όπως: «περί αγνείας», «περί του αυτεξουσίου», «περι αναστάσεως», και «περί των γενητών».  Σε αυτά τα συγγράμματα μπορεί κανείς να δεί την πορεία προς την αλήθεια.  Ο Μεθόδιος έλεγξε τα περί κοσμολογικές, ανθρωπολογικές και ψυχολογικές δοξασίες του Ωριγένους.  Διαφώνησε για την φύση των ψυχών, και αναίρεσε την περί αιδιότητος του κόσμου θεωρία του Ωριγένους. Πίστευε ότι ο άνθρωπος δεν είναι η ψυχή μόνη της, αλλά ψυχή και σώμα είναι μια μορφή.  Διαφώνησε σε αυτό που πήρε ο Ωριγένης από τον Πλάτωνα ότι το σώμα είναι δεσμός της ψυχής. Εδώ βλέπουμε ότι κατά το «νεοπλατωνισμό, η κάθαρση του ανθρώπου είναι μια μέθοδος, ένα στάδιο αποδέσμευσης της ψυχής από το σώμα».  Αντίθετα,η «κάθαρση κατά την Ορθόδοξη Θεολογία συνδέεται με την μεταμόρφωση των ψυχοσωματικών δυνάμεων του ανθρώπου, ώστε να πορεύωνται κατά φύση και υπερ φύση, και την αποδέσμευση της ψυχής και του σώματος από το κοσμικό και σαρκικό φρόνημα, και κοινωνία του όλου ανθρώπου με τον Θεό.  Η Ορθόδοξη Θεολογία της Εκκλησίας πιστεύει ότι «η σωτηρία της ψυχής δεν είναι αποδέσμευση της από το σώμα, αλλά η αποδέσμευσή της από το σαρκικό φρόνημα και η κοινωνία του όλου ανθρώπου με τον Θεό»  «Σωτηρία είναι όταν η ψυχή δέχεται την Χάρη του Θεού και δι’αυτής η Χάρη παραμένει στο σώμα, οπότε κάνουμε λόγο για σωτηρία ολοκλήρου του ανθρώπου.»

ΛΑΤΙΝΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΡΙΤΟΥ ΑΙΩΝΟΣ

Πατέρες της εκκλησίας του 2^ου και 3^ου αιώνος.

Τερτυλλιανός ( ‘Εγραψε σε θέματα όπως: Φιλοσοφική αρχή, η ουσία του Θεού, θεολογία και κοσμολογία, ανθρωπολογία, προπατοπική αμαρτία και απολίτρωσις).

Μινούκιος Φήλιξ.

Αρνόβιος.

Λακτάνιος. (Και του Λακτίνου οι μελέτες καλύπτουν τα εξείς: Πίστις και επιστήμη, θεολογία, κοσμολογία και ανθρωπολογία, ηθική, απολύτρωσις του ανθρώπου και το τέλος του κόσμου).

Οι Λατίνοι πατέρες έδρασαν στην Δύση και στην Βόρεια Αφρική για να υποστηρίξουν την πολεμούμενη εκκλησία.  Πατέρες, όπως ο Τερτυλλιανός, πίστευε ότι κάθε φιλλοσοφία είναι ανωφελής και ότι μόνον ο Χριστιανισμός θεραπεύτει τις ανάγκες τις καρδιάς.  Ο ίδιος πίστευε ότι η διδασκαλία της εκκλησίας είναι η μόνη αληθής.  Οι άνθρωποι, λέει, οφείλουν να ζητάνε την Χριστιανική αλήθεια.  Δίνει εκτενές αναλύσεις περί αιτία του κακού, περί κατάχρηση της ελευθερίας, αναλύει τον ρόλο του νου, της ψυχής και των αισθήσεων.

Επίσης, σε αυτή την ομάδα πατέρων βλέπουμε ότι και ο Αρνόβιος μιλάει ότι ο θεός είναι η αλήθεια και η πηγή των πάντων.  Ακόμη και ο Λακτάνιος πιστεύει ότι για την γνώση της απόλυτης αλήθειας, και ότι είναι έργο της Θείας σοφίας.  Η φιλοσοφία, λέει, πλανάται περί της αλήθειας, και ότι η αλήθεια δεν γνωρίζεται δια της επιστήμης ούτε δια της αισθήσεως.

ΑΙΡΕΣΕΙΣ

Αίρεσις του Αρείου.

Αίρεσις του Απολιναρίου.

‘Εχουμε τις αιρέσεις που έχουν αποκοπεί από τις Αποστολικές διδαχές και την Σύναξη των Αγίων.  Αμφισβήτησαν ακόμη και τις βάσεις του χριστιανισμού.  Δεν θα αναφερθώ εδώ για την αντιμετώπιση των αιρετικών από τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά.  Είδα, όμως, ότι οι αιρετικοί όταν στοχάζοντε για τον θεό χρησιμοποιούν λογικές αναμεμειγμένες με το φαντασιώδες που τους κάνει να βρίσκοντε μακριά από την αλήθεια. 

ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

Αθανάσιος ο Αλαξανδρείας (Τα γραφόμενά του είναι στην Θεολογία, Αγία τριάς, ανθρωπολογία και απολύτρωσις).

Βασίλειος ο μέγας (Ορισμένες από τις μελέτες του: Η του Θεού γνώσης, θεολογία, κοσμολογία και ανθρωπολογία, ηθική).

Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός (‘Εργα: Η αγία τριάς, κοσμολογία και ανθρωπολογία, ηθική και τα μετά θάνατον).

Γρηγόριος ο Νύσσης (Ο φιλοσοφότερος των Πατέρων, που τα έργα του καλύπτουν: Θεολογία, η περί τριάς θεωρία, κοσμολογία, ανθρωπολογία, αμαρτία και απολύτρωσις, τέλος και αποκατάστασις).

Μακάριος ο Αιγύπτιος.

Επιφάνιος.

Ιωάννης ο Χρυσόστομος.

Κύριλλος ο Αλεξανδρείας.

Θεδώρητος ο Κύρου.

Ιλάριος.

Αμβρόσιος.

Ιερώνυμος.

Αυγουστίνος. ( Με γραφόμενα όπως: Πίστη και επιστήμη, χριστιανισμός και φιλοσοφία, θεολογία, η του θεού έννοια, θεός και κόσμος, κοσμολογία, η του κόσμου τελειότης, Αγγελοι, ανθρωπολογία, δυνάμεις της ψυχής και αθανασία αυτής, γνωσιολογία, αρχή και κακία, η πτώση και η απολύτρωση του ανθρώπου).

Ακόμα, ενδιαφέρον είναι και του Αυρήλιου Αυγουστίνου το θέμα περί Ανθρωπολογία, και ουσία της ψυχής.  Εκεί αναφέρεται στο δυσεπίλυτο πρόβλημα περί γενέσεως της ψυχής.  Αλλά, η Θεολογία του δίνει μια φιλισοφική αντίληψη περί του φωτισμού και της Θεώσεως.

Επιπροσθέτως, και ο Γρηγόριος ο Νύσσης στην περί ανθρωπολογία του αναλύει τέλεια την ανατομία της ψυχής.  Αναφέρεται στο ότι ο νους είναι η κυρία ουσία της ψυχής, συγγενής προς το Θείον, ο οποίος διακρίνει και εποπτεύει.  Μας λέει ότι την καθαρή ουσία του ανθρώπου αποτελεί «ο κατ’εικόνα και ομοίωσιν του Θεού δημιουργηθείς νους.»

ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

Συνέσιος.

Νεμέσιος.

Αινείας ο Γαζαίος.

Ζαχαρίας ο Μυτιλήνης.

Ιωάννης ο Φιλόπονος.

Λεόντιος ο Βυζάντιος.

Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης. (Επίσης, έγραψε περί Θεολογίας, Θεός και κόσμος, ανθρωπολογία). Τα συγγράμματα του αγίου Διονυσίου του αρεοπαγίτου παρουσιάζουν την λεγόμενη μυστική θεολογία της Εκκλησίας η οποία συνδέεται με την νηπτική θεολογία και την εμπειρική γνώση του Θεού, με τον φωτισμό του νου και την θέωση, και όχι με την έλλαμψη της λογικής.

Μάξιμος ο ομολογητής. (Παράλληλα και τα γραφόμενα του Μαξίμου στην Κοσμολογία και ανθρωπολογία, ηθική και μυστική θεωρία).

Ιωάννης ο Δαμασκηνός. ( Επιπλέον έγραψε για την Θεολογία, κοσμολογία και ανθρωπολογία).

ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΤΗΣ ΔΥΣΕΩΣ

Κλαυδιανός Μάμερτος.

Κασσιόδωρος.

Βοήθιος. ( ενδιαφέρουσες ήταν και οι Φιλοσοφικές του θεωρίες).

Κατά συνέπεια, αυτές οι έρευνες και μελέτες που έκανα στην φιλοσοφία, στην κοσμολογία, στην θεολογία, στην ηθική και στην πίστη αποτέλεσαν, για μένα, προαπαιτούμενο για τον εμπλουτισμό της γνώσης μου της διαδρομής προς «Αλήθεια» και την Πίστη. Πράγματι, έκανα μια μεθοδική αναζήτηση στους πατέρες αυτούς για να προσθέσω κάτι επιπλέον στις γνώσεις μου με την ανακάλυψη σημαντικών θεμάτων.

Επομένως, μελετόντας τους παραπάνω πατέρες, πήρα αρκετές απαντήσεις στις απορίες μου. Το ερώτημα της «Αλήθειας» ήταν σημαντικό και τότε που είχε απασχολήσει την φιλοσοφία και την θρησκεία, δίνοντας πολλές σημασίες οι ανθρώποι που ανάφερα πιο πάνω.  Προσπάθησα, όμως, να γνωρίσω την «Αλήθεια» όχι με την δύναμή μου, για να μην μπώ στις λογικές αναζητήσεις στο χώρο της θρησκευτικής ζωής, και να μην πέσω  στο λάθος που θα με οδηγούσε η φιλοσοφία με τον ορθολογισμό της και ο πανθεισμός.  Είναι αλήθεια ότι αυτά τα γραφόμενα των πατέρων πάνω στην Πατρολογία ή στην Δογματική είναι πνευματικές εμπειρίες, βαρύτιμες, της θεολογίας και της φιλοσοφίας. Αποτελούν κειμήλια, είναι ένας ανεκτίμητος θησαυρός της ανθρωπότητας.

Αναντίρρητα, η εγκεφαλική και στοχαστική θεωρία δεν ικανοποίησε την δύψα μου για την «Αλήθεια».  Κατάλαβα ότι δια της λογικής αποκτούμε γνώση του κόσμου, ενώ δια του νοός και της καρδιάς αποκτούμε γνώση του Θεού.  Είδα ότι υπάρχει διαφορά μεταξύ της πατερικής θεολογίας που είναι ησυχαστική-αποκαλυπτική και της σχολαστικής θεολογίας που είναι ανθρώπινη-λογική.  Κατάλαβα ότι δεν έχει σχέση η μεταφυσική με την ορθόδοξη θεολογία.  Ενώ η δυτική θεολογία συνδέει την μεταφυσική με την θεολογία, απεναντίας οι Πατέρες δεν αποδέχοντε τα φυσικά και την μεταφυσική, πιστεύουν στα κτιστά και στα άκτιστα.  Είδα ότι η ορθοδοξία υποδεικνύει τον τρόπο που μπορεί ο άνθρωπος να φθάσει στην θέα του ακτίστου Φωτός.  Η μέθοδος θεολογήσεως των Πατέρων είναι η κάθαρση, ο φωτισμός και η θέωση, ενώ η μέθοδος θεολογήσεως των σχολαστικών είναι η λογική, ο στοχασμός και η φαντασία.  Οι Πατέρες της Εκκλησίας γνώρισαν την διαφορά μεταξύ Ορθόδοξης Θεολογίας και φιλοσοφίας και κυρίως την μεταφυσική.  Ιδιαιτέρως ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς που αντέκρουσε τον σχολαστικισμό, ανέλυσε το ότι η νηπτική θεολογία δε έχει καμμιά σχέση με τη φιλοσοφία, ότι η θεολογία είναι αντίθετη με την φιλοσοφία.  Είμουν σύγουρος ότι υπάρχει αυτό που ονομάζουμε «αλήθεια,» και την γνωρίζουμε δια μέσου του νου, που είναι μια άλλη ενέργεια της ψυχής, διαφορετική από την ενέργεια της λογικής. Κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, δια της λογικής αποκτούμε γνώση του κόσμου, ενώ δια του νοός και της καρδιάς αποκτούμε γνώση του θεού.

Συνεπώς, αφού ερέυνησα και μελέτησα τα θέματα που έχω αναφέρει παραπάνω, και πάλιν, ασχολήθηκα με τη μελέτη των θρησκειών, της φιλισοφίας και της μεταφυσικής,** ενώ η έντονη εσωτερική αναζήτηση κατά τους χρόνους που προηγήθηκαν είχε προετοιμάσει το έδαφος για την ορθοδοξία, τώρα με ωθεί να μελετήσω και τα γραπτά κείμενα και συγγράματα των Πατέρων για να μπορέσω και να γνωρίσω την «Αλήθεια,» την Πίστη και τον προορισμό του ανθρώπου.  Εξάλλου, κατάλαβα ότι ο προορισμός της ζωής μας εξαρτάτε από εάν δεχόμαστε η απορρίπτουμε την «αλήθεια». Οι πηγές που χρησιμοποίησα για να διεξάγω τη βιβλιογραφική μου έρευνα ήταν πρωτογενείς, δευτερογενείς και τριτογενείς πηγές.  Σαν μέρος της διαδικασίας για την επιλογή θεμάτων σάρωσα την βιβλιογραφία για να διαπιστώσω τι λένε οι Πατέρες και οι σύγχρονοι συγγραφείς.  ‘Εκανα διάφορες επιμέρους διερευνήσεις στην σχετική βιβλιογραφία σε μεγαλύτερο βάθος.  Διάβασα και μελέτησα με μεγάλη προσοχή, και σε μεγαλύτερο βάθος, πάνω από 2,000 βιβλία, άρθρα επισκοπίσεων σε πρωτογενείς πηγές, εγχειρίδια, μονογραφίες και τριτογενείς πηγές για να διευκολύνουν τον εντοπισμό πρωτογενών και δευτερογενών πηγών.  Επίσης, είχα επικοινωνία με ειδικούς και συζητήσεις με συναδέλφους.  Οπωσδήποτε, χρησιμοποιόντας  εξειδικευμένες μεθόδους με καθοδήγησαν στην πορεία για να κάνω επιλογή θεμάτων, γιατί η μοναδική προσδοκία της έρευνάς μου ήταν το αποτέλεσμα να προσθέσει κάποιο νέο στοιχείο στο σώμα της γνώσης στο συγκεκριμένο πεδίο του επιστητού. 

Είναι περιττό να τονιστεί ότι δεν είναι δυνατόν να αναφερθώ σε όλα τα βιβλία και τα κείμενα αυτών των Πατέρων, που μελέτησα, αλλά θα περιορισθώ σε μερικά από αυτά που είναι χαρακτηριστικά της πατερικής σκέψης και εμπειρίας στα θέματα που με απασχολούσαν.  Ορισμένα είναι όπως του  Διονυσίου του Αρεοπαγίτου (μεγάλη αυθεντία της ορθοδόξου εκκλησίας και η κυριότερη πηγή της Θεολογίας), «Περί Θείων ονομάτων,» «Περί Ουρανίας Ιεραρχίας,» «Περι Μυστικής Θεολογίας, «Οι επιστολές.» Μας μιλάει στα συγγράμματά του για την άσκηση, που είναι απαραίτητη προυπόθεση  για την κάθαρση, δια της μετανοίας, τον φωτισμό του νοός και την τελείωση. ‘Επειτα ο Μάξιμος ο Ομολογητής με τα καταπληκτικά βιβλία του: « Η Μυσταγωγία,»  «Τα 400 κεφάλαια περί αγάπης», που εδώ βλέπουμε τον τρόπο θεραπείας του ανθρώπου, «Τα φιλισοφικά και θεολογικά ερωτήματα,» «Λόγος ασκητικός»,  «Περί θεολογίας,» και της «Ενσάρκου οικονομίας του Υιού του Θεού». Στο έργο του «Περί διαφόρων αποριών», αναφέρει ότι « Η Αλήθεια είναι ο Υιός του Θεού».  Μας μιλάει για υπέρβαση της ηδονής, της οδύνης, και της φαντασίας.  Τα συγγράμματα του αγίου Ιωάννη Δαμασκηνού, ιδιαιτέρως που μιλάει για την νοερή ενέργεια που την ονομάζει νοερό οφθαλμό, οφθαλμό της ψυχής. Του Γρηγόριο Παλαμά, που μιλάει για τον τρόπο που θεραπεύεται ο άνθρωπος.  Τον Ιωάννη τον Χρισόστομο, πολλά απο τα έργα του Μεγάλου Βασιλείου, τα έργα του Γρηγορίου Νύσση, «Περί κατασκεύης του ανθρώπου,» «Η προσδοκία μας,» «Λόγος προς τους πενθούντας,» «Το όνομα Χριστιονός,» «Μυτική θεολογία,» «Η χριστιανική τελειότητα,» «Περί των νηπίων των προ ώρας αφαρπαζομένων,» «Εις το βίον του Μωυσέως.»  Ιωάννη της Κλίμακος.  Και ο Συμεών ο Νέος Θεολόγος, που λέει ότι νου δεν εννούμε το λογικό, τη λογική σκέψη ή τη διάνοια. Υπάρχει διάκριση μεταξύ νου και λόγου (λογικής).  Αναφέρει ότι η ψυχή του ανθρώπου έχει δύο παράλληλες ενέργειες, τη νοερά και τη λογική.  Με τη νοερά ενέργεια ο άνθρωπος αποκτά γνώση του Θεού, και με τη λογική ενέργεια έρχεται σε επαφή και σχέση με την κτίση.  Η νοερά ενέργεια δεν έχει σχέση με τις λογικές διεργασίες και νοητικές ασκήσεις, όπως τις εννοεί ο κόσμος.  Η λογική βοηθάει πολύ στη γνώση του κόσμου, ενώ γνώση Θεού και επομένως τη σωτηρία μας αποκτούμε διά του νοός.  Του Ιωάννου του Σιναίτου, Νικοδήμου Αγιορείτου, Ισαάκ του Σύρου, τα «Εργα Ασκητικά» του Αββά Δωροθέου, Αγίου Νεκταρίου, Αγίου Σιλουανού, του Αρχιμανδρίτη Σωφρόνιο (Σαχάρωφ), Αγίου Νείλου, «Ο Λόγος περί προσευχής,» του Βλαδιμήρου Λόσκι, «Η θέα του Θεού,» «Η Μυστική Θεολογία της Ανατολικής Εκκλησίας,» του  Π. Φλωρόφσκυ, «Ανατομία Προβλημάτων της πίστεως,»  Ησύχιος Ιεροσαλύμων, Γρηγόριος ο Θεολόγος.  Επίσης, «Τα εκατόν γνωστικά κεφάλαια» του αγίου Διαδόχου Φωτικής.  Αυτό το αξιόλογο βιβλίο που εξηγεί την Ορθόδοξη νηπτική παράδοση, περί νου και αίσθησεις με τον σχολιασμό του έμπειρου ασκητή π. Θεόκλητο Διονυσιάτη.  Επίσης τον άγιο Μάρκο τον Ασκητή, με την διδασκαλία του περί «πνευματικού νόμου.»  Και άλλους πολλούς νεώτερους Πατέρες, όπως, του Αγ Νεκταρίου:»Υποτύπωσις του ανθρώπου». «περί επιμέλειας της ψυχής,» «Κατανύξεως πόθος .»  Επίσης μελέτησα, σχεδόν, ότι έχει γραφτεί περί θανάτου για να καταλάβω τον νόημα της ζωής και τον προορισμό του ανθρώπου.

Στην συνέχεια, στην ταξινόμηση της θεματολογίας μου μελέτησα και σύγχρονους «θεραπευμένους ανθρώπους.»  Οπως, ο άγιος Γέροντας Πορφύριος.  Αλλά και ο Γέροντας Σωφρόνιος, που είχε την πείρα των επισκέψεων του Θεού.  Τα υπέροχα βιβλία του: «Οψόμεθα τον Θεόν καθώς έστιν,»  «Περί προσευχής,» «Ασκησις και Θεωρία,»  «Η ζωή Του ζωή μου,» «Το μυστήριο της Χριστιανικής ζωής,» «Αγώνας Θεογνωσίας,» «Γράμματα στην Ρωσία,» και «ο Αγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης.»

Επιπλέον, εκτός από τη βιβλιογραφία των πατέρων για το πεδίο που είχα επιλέξει, απαραίτητο ήταν να μελετήσω και σύγχρονους συγγραφείς, όπως π.χ. του π.Ιωάνου Ρωμανίδου, «Το Προπατορικόν Αμάρτημα,» και πολλά άλλα έργα του, του Παναγιώτη Νέλλα, «Ζώον Θεούμενον,» ο Αγιος Ιουστίινος Πόποβιτς που λέγει ότι «Ο Χριστός συνεκέντρωσε όλες τις αλήθειες και μας έδωσε την Παναλήθεια της Ορθοδοξίας».  Και πολλούς σημερινούς  θεολόγους πατέρες.

Προκειμένου, λοιπόν, να κατανοήσω βαθύτερα την Ορθόδοξη χριστιανική διδασκαλία, που θα έπερνα και από εκεί γνώση για την αναζήτηση της «Αλήθειας», αφιέρωσα αρκετά χρόνια, με μεγαλύτερη προσοχή, στην μελέτη αυτή που βασίζεται στις εμπειρίες αυτών των Θεοφόρων Πατέρων.  Προσπάθησα να συνδέσω τη σκέψη μου με τις αμπειρίες τους. Τ αποτέλεσμα ήταν ότι τα γραφόμενα των Πατέρων έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη ζωή μου, με τις αποκαλύψεις τους για τα μυστήρια της πνευματικής ζωής.  Εκτός από την προσωπική εμπειρία των Πατέρων της Εκκλησίας, οι οποίοι είχαν την ίδια εμπειρία με τους Προφήτες και τους Αποστόλους, έχουμε επί πλέον και την εμπειρία των ζώντων Αγίων σε κάθε εποχή.  Εχουμε παράδοση της εμπειρίας της θεώσεως.  Στα βιβλία αυτά θα βρει κανείς έναν ατελείωτο, ανεξάντλητο θησαυρό.  Είναι γραμμένα από ανθρώπους πνευματοφόρους που έφθασαν στους υψηλότερους βαθμούς, και με την έμπνευση του Αγίου Πνεύματος, και με την ανάγνωσή τους και μόνο φωτίζουν το νου.  Για παράδειγμα, τα συγράμματα του οσίου Συμεών του Νέου Θεολόγου.  Ο Θείος αυτός Πατέρας έφθασε σε τέτοιο υπερφυσικό ύψος, ώστε ακόμη και πολλοί ασκητές να μην μπορούν να τον διαβάσουν.

Πράγματι, αυτή η μελέτη των έργων της πατερικής διδασκαλίας και της Δογματικής Θεολογίας, με έπεισε να καταλάβω ότι οι Πατέρες είχαν διείσδυση στο πνεύμα και με την εμπειρία τους μέσα από την καρδιακή σχέση τους με τον Τριαδικό Θεό.  Είδα ότι όλοι οι Πατέρες είχαν την ίδια εμπειρία και γι’αυτό και όλοι τους έχουν την ίδια ακριβώς αντίληψη και ίδια ερμηνεία για την Αγία Γραφή.  Ολοι τους ήταν εμπνευσμένοι από τον Θεό.  Είχαν υπερβεί το χρόνο και το χώρο, και είχαν εμπειρία του ακτίστου.  Η Θεολογία τους ξεφεύγει από όλα τα κατηγορήματα του φιλισοφικού τρόπου σκέψεως περί θεολογικών θεμάτων.  Σε όλους τους Πατέρες υπάρχει η ίδια γραμμή.  Εκείνο που με εντυπωσίασε περισσότερο απ΄ότιδήποτε άλλο ήταν η αρμονία τους.

Κατά συνέπεια, οι πνευματικές μου ανησυχίες με παρότρυναν να αναζητήσω την «αλήθεια» στις πηγές των αγίων πατέρων.  Ολες αυτές οι έρευνες, οι μελέτες, και οι προσωπικές επαφές που είχα, μου έδωσαν βιώματα και εμπειρίες που βρήκα την πιό τέλεια επίλυση των προβλημάτων που με απασχολούσαν, όσον αφορά αυτό που έχει μεγάλη σπουδαιότητα, και είναι αυτό που πρέπει να αφορά όλους μας: το μυστήριο της ζωής.  Το ερώτημα είναι: «Τις έστιν αλήθεια»; Τι είναι ζωή;  Τι είναι αυτό που δίνει νόημα και προοπτική στη ζωή, ποιά είναι η προέλευση και το πεπρωμένο του ανθρώπου.  Ποιά είναι η έννοια της ζωής, τι και ποιοί είμαστε, ποιός είναι ο προορισμός μας.

Βέβαια, μπορεί να ερεύνησα, να διάβασα, και να μελέτησα όλα αυτά τα θέματα που με ενδιέφεραν για να αναζητήσω την «Αλήθεια», αλλά για να τα κατανοήσω αυτά τα μυστήρια ήρθα σε επαφή και έζησα με έμπειρους θεοφόρους πνευματικούς που άρχισα, προοδευτικά, να μπαίνω στην εμπειρία της πνευματικής ζωής.  Πέραν από τη μελέτη και την γνώση, ζώντας κοντά τους αξιώθηκα να διδαχτώ αυτά που οι ίδιοι ζούν, τον τρόπο ζωής τους. Κοντά σε αυτούς τους πνευματικούς οδηγούς έμαθα την αληθινή μέθοδο πορείας προς την γνώση της «Αλήθειας».  Κατάλαβα ότι η μέθοδος αυτή διαφέρει από την λογική επεξεργασία και από τον διαλογισμό.   Μου έδωσαν να καταλάβω ότι χρειάζεται άσκηση και καθημερινός αγώνας για να γνωρίσουμε την «αλήθεια», για το σκοπό της ζωής μας, που είναι η απόκτηση της χάριτος του Αγίου Πνεύματος.  Και για να κάνουμε άσκηση, είναι αναγκαίο να γνωρίζουμε την ανατομία της ψυχής, κατά τους Πατέρες.  Οπως, π.χ., τι είναι ο νους του ανθρώπου, ο οποίος είναι ο οφθαλμός της ψυχής, το κέντρο της ψυχής, η ουσία της που μένει αφάνταστος και ασχημάτιστος από τις αισθήσεις, τη λογική και την φαντασία.  Ενώ μόνο τα ονόματα λόγος και διάνοια αναφέρωνται στη λογική του ανθρώπου.

Συνεπώς, από αυτές τις μελέτες, γίνεται φανερό, για μένα, ότι η «Αλήθεια»  δεν γνωρίζεται με την λογική πορεία γιατί δεν είναι φιλοσοφική έννοια, δεν είναι υποκειμενική, δεν την ανακαλύπτουμε, ούτε είναι ένας θεωρητικός τύπος.  Η «Αλήθεια» είναι βίωμα, γνωρίζεται και βιώνεται, είναι Αυτοζωή, «ζη κανείς εν αληθεία».  Η «Αλήθεια» για μας τους ανθρώπους είναι ο Θεός που «εφανερώθη εν σαρκί¨.  Η απάντηση στην αναζήτηση της αλήθειας και ο σκοπός της ζωής είναι ο Ιησούς Χριστός όταν αποκάλυψε τον σκοπό της ζωής λέγοντας: «εις τούτο γεγέννημαι και εις τούτο ελήλυθα εις τον κόσμο, ίνα μαρτυρήσω τη αληθεία (Ιω. 18, 37).  Η «Αλήθεια» ήρθε στον κόσμο «δια του Ιησού Χριστού».  Κατά τον Ιωάννη, ο Χριστός είναι η αλήθεια,«η οδός και η αλήθεια και η ζωή» (Ιω.14,6).  Η «Αλήθεια» αποκαλύπτεται, αυτό λέει ο Γ. Σιλουανός ότι «Τις» γνωρίζεται μόνο με την κοινωνία υπάρξεως, δηλαδή μόνο με την αποκάλυψη με το ‘Αγιο Πνεύμα.  Αυτή είναι η Αλήθεια που απάλλαξε τους ανθρώπους από την ενοχή και τους ελευθερώνει από τα πάθη του.  Και η Αλήθεια γνωρίζεται μέσα από την Εκκλησία Του. 

Η εμπειρία μου, όπως προκύπτει από όλα τα παραπάνω, φανερώνει ότι ο άνθρωπος βρίσκεται εγκλωβισμένος στο στεφάνι του κύκλου της ύπαρξης και συνεπώς βλέπει τα πράγματα από την περιφέρεια, όπως αναφέρει και ο Seyyed H. Nasr. Υπάρχει το κέντρο, η περιφέρεια και οι ακτίνες (πνευματικές ακτίνες κατά τον ‘Αγιο Πορφύριο) που συνδέουν το κέντρο με την περιφέρεια.  «Ο άνθρωπος ζώντας στη περιφέρεια του δικού του κύκλου ύπαρξης, είναι αδιάφορος στις πνευματικές ακτίνες και δεν γνωρίζει το κέντρο, στο οποίο πάντοτε έχει πρόσβαση μέσω των πνευματικών ακτίνων του κύκλου της ύπαρξης.  Έτσι, ο άνθρωπος έχει επιφανειακή γνώση που πηγάζει από την περιφέρεια και στερείται της επίγνωσης του κέντρου και των πνευματικών ακτίνων που τον συνδέουν» με την «Αλήθεια».  Ενώ, οι πνευματικοί άνθρωποι που γνωρίζουν το κέντρο της ύπαρξης, η συμπεριφορά τους εκδηλώνει τη βαθύτερη διάσταση του είναι τους, και γι’αυτό βλέπουν τα Εξώτερα ως εκδηλώσεις του Κέντρου.

Επομένως, για να αναζητήσουμε την “Αλήθεια” πρέπει να πάρουμε το μήνυμα που έρχεται από το κέντρο και ορίζει  την περιφέρεια σε σχέση με το κέντρο. Επειδή πηγάζει από το κέντρο, αποτελεί πάντοτε μια κλήση για τον άνθρωπο που ζει στην περιφέρεια του κύκλου, να ακολουθήσει τις πνευματικές ακτίνες προς το κέντρο.  Αυτές οι πνευματικές ακτίνες είναι τα μέσα, οι τρόποι για να γνωρίσουμε την “Αλήθεια” που ελευθερώνει και οδηγεί τον άνθρωπο στην θέωση,”κατά χάριν,” που είναι και ο σκοπός του.  Ο Θεός είπαι: «γίνεσθε άγιοι,» «γνώσεσθε την αλήθειαν, και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς.»

Το τελευταίο αυτό σημείο οδηγεί στην παρατήρηση ότι ζούμε σ’έναν κόσμο όπου συναντάμε λίγους ανθρώπους που έχουν προσεγγίσει στη ζωή τους τα ανώτερα επίπεδα συνείδησης ή τα βαθύτερα στρώματα της ύπαρξής τους

Επίσης, πρέπει να υπογραμμίσω ότι κατάλαβα  πως πρέπει να γνωρίζουμε ότι είναι ουσιώδες το να μπορούμε να διακρίνουμε τον νου απο την λογική.  Η λογική είναι μια περιορισμένη ικανότητα, ενώ ο νους ανοίγεται προς το Παγκόσμιο και το Θείο.  Από πνευματική άποψη, η λογική έχει μόνο μια διαλεκτική και όχι μια διαφωτιστική χρησιμότητα.  Η λογική δεν είναι ικανή να συλλάβει κατα ένα σταθερό τρόπο εκείνο που βρίσκεται πέρα από τον κόσμο των μορφών, αν και η λογική μπορεί να προχωρήσει πιο πέρα από τη φαντασία. Κάθε ορθολογισμός αυτοκαταδικάζεται στην άγνοια από τη στιγμή που έχει την αξίωση ν’ασχοληθεί με τις ρίζες της υπαρξής μας και του πνεύματός μας.

Ολοι ξέρουμε οτι η ανάγκη της εξήγησης της αιτίας των πραγμάτων με όρους της αιτιότητας, όπως την εννοεί ο σύγχρονος άνθρωπος, είναι καταδικασμένη να παραμείνει ανικανοποίητη.  Γεγονός είναι οτι οι προσπάθειες που γίνονται, απο το σύγχρονο άνθρωπο, να εξηγηθεί η πνευματική τάξη με τη βοήθεια της λογικής είναι καταδικασμένες ν’αποτύχουν.  Οι συμβολισμοί αποκαλύπτουν την αληθινή τους σημασία μόνο υπο το φως του θεωρητικού νου, που παριστάνεται αναλογικά στον άνθρωπο από την καρδιά (την πνευματική καρδιά) και όχι από τον εγκέφαλο.  Ο καθαρός νους ή η ενόραση και η υπερλογική διάνοια είναι δυνατόν να ανθίσει μόνο μέσα στην περιοχή της ορθοδοξίας λόγω της αναγκαίας σχέσης μεταξύ του νου και της αποκάλυψης.

Οπωσδήποτε, ο άνθρωπος που ζει στην περιφέρεια του κύκλου του, πρέπει να καταλάβει  ότι η ζωή δεν είναι ούτε ένας χώρος γεμάτος από μέριμνες και με βασικό σκοπό μόνο τη διαβίωση,  ούτε και ένας χώρος γεμάτος από πιθανότητες που προσφέρουν στην ικανοποίησή μας.  Βλέπουμε τη ματαιότητα του βίου, τις θλύψεις, και περιμένουμε την απόλυσή μας από την ζωή.  Φθάσαμε στο τέλος της ζωής, και ούτε τότε γνωρίζουμε γιατί ζήσαμε, δεν έχουμε ούτε τότε αποκτήσει μια εμπειρία, ένα βίωμα του σκοπού που ζήσαμε, και τελικώς, πεθαίνουμε με πλήρη άγνοια περί προοπτικής της ζωής μας.  Δίνουμε περιττή βιοτική μέριμνα και δεν καλλιεργούμε καθόλου την εσωστρέφειά μας. Δεν προσπαθούμε να δούμε τις ακτίνες που θα μας συνδέσουν με το κέντρο της ύπαρξής μας και με την Αλήθεια. Ο θάνατος αιφνιδιάζει τους ανθρώπους καθώς δεν έχουν γνωρίσει ούτε το σκοπό ούτε το νόημα ούτε το λόγο της υπάρξεώς τους.

Επομένως, ποιό είναι το μυστήριο της ζωής ;  Ποιά είναι η μοίρα που μας αναμένει στη άλλη όχθη της φυσικής μας ζωής;  Τι σημαίνει θάνατος; ποιές είναι οι εσωτερικές αξίες, τι είναι η αθρώπινη συνείδηση; Η ζωή του ανθρώπου τελειώνει με το φυσικό θάνατο ή έχει βαθύτερες ρίζες και ορίζοντες;  Αυτή η ζωή είναι το «φάντασμα» που «εγκαταλείπεται» όταν πεθαίνει το άτομο.

Υπάρχει ο εαυτός μου και το Αθάνατο κομμάτι (τμήμα) του εαυτού μου.  Τι θα ακολουθήσω;  Από την απάντηση σε αυτήν την ερώτηση εξαρτάται από την απάντηση στο ερώτημα, τι συμβαίνει στον άνθρωπο μετά από το θάνατο.

Η ζωή και ο θάνατος σχετίζονται άμεσα, γιατί ο θάνατος είναι εκείνος που δίνει νόημα και προοπτική στη ζωή.  Η προοπτική μας στη ζωή και οι συμπεριφορές μας προγραμματίζονται από τη στάση μας και τις εκτιμήσεις μας, τη φιλοσοφία μας απέναντι στην ανθρώπινη υπόσταση -- την προέλευση και το πεπρωμένο του ανθρώπου.  Το όραμά μας πρέπει να επεκταθεί πέρα από τα όρια αυτού του φαινομενικού κόσμου προκειμένου να δοθεί μια πλήρης απάντηση στην έννοια της ζωής. Πρέπει να σταματήσουμε να βλέπουμε τα πράγματα από το στεφάνι του κύκλου της ύπαρξης και μέσα από τις ακτίνες του τροχού να γνωρίσουμε το κέντρο, τον άξονα, την «Αλήθεια».

Πρέπει να δούμε, τελικά, τι είναι Ανθρωπος γενικά; Τι από τον άνθρωπο θα μπορούσε να επιζήσει, άλλως ως κληρονομιά στους απογόνους του; Και στην περίπτωση του Αθάνατου, τι υπάρχει σ’αυτόν που μπορεί να πεθάνει;

Ο πυρήνας της πνευματικής ζωής είναι οι «πνευματικές ακτίνες», η νοερά εργασία που πρόκειται για τη διείσδυση με το νου και την προσευχή στον έσω άνθρωπο, στην καρδιά, στο βάθος του, στο κέντρο.  Πρέπει η ενδοσκόπηση της καρδιάς μας με προσευχή να οδηγήσει στην κατάσταση κατά την οποία ο νους και η καρδιά ενώνονται αδιαίρετα.  Είναι, δηλαδή, απαραίτητο να συνηθίσουμε να στρέφουμε την προσοχή του νου στην επισκοπή της καρδιάς,

Συνοψίζοντας,  αυτή η διαδρομή μου προς την Πίστη και την αναζήτηση της «Αλήθειας», μέσα από μεταφυσικές, φιλοσοφικές, πνευματικές μελέτες και επαφές με πνευματικούς, καλύπτει μια περίοδο σχεδόν 35 χρόνια.  Και με την εμπειρία μου αυτή, πιστεύω ότι στο πνευματικό επίπεδο, η κάθε ανθρώπινη ύπαρξη έχει ανάγκη από τέσερα πράγματα: Την Αλήθεια, την πνευματική άσκηση, την ηθική και την πίστη.  Ο κάθε χριστιανός πρέπει να έχει ενδιάθετος πίστη, που προέρχεται από εμπειρία Χάριτος (όχι η πίστη η εγκεφαλική, ή λογική πίστη της αποδοχής).  Ουσιαστικώς, πνευματική άσκηση είναι η προσευχή, είναι τρεις τρόποι προσευχής, αλλά ο τρίτος τρόπος, που είναι η νοερά προσευχή, έχει κάποιες προυποθέσεις.  Επίσης, πρέπει, ο άνθρωπος, να προσεύχεται αυτοσχεδίως, με δικές του λέξεις, να εκφράζει στον Θεό τα αισθήματά του, να ζητάει το έλεος και την χάρη του με λέξεις δικές του.  Γι αυτό, το μήνυμα προς κάθε άνθρωπο είναι, προσευχή.  Για να είναι κανείς μια ανθρώπινη ύπαρξη, σημαίνει να είναι συνδεδεμένει με τον Θεό. Η ζωή δεν έχει νόημα χωρίς αυτό.  Ζούμε ανάμεσα σε μορφές και όχι μέσα σε ένα σύννεφο.  Και με την άσκηση θα αποκτήσουμε μια βαθύτερη κατανόηση της πνευματικής ζωής.  Πρέπει να αποκτήσουμε πνευματική πείρα, δηλαδή, να γνωρίζουμε εμπειρικά την πνευματική ζωή.  Και αυτό γίνεται μόνο όταν μπορέσουμε δια μέσου των ακτίνων του κύκλου να συνδεθούμε με το κέντρο για να γνωρίσουμε την Αλήθεια.

Γίνεται, επομένως, εύκολα αντιληπτό ότι δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ζωή είναι ένας δρόμος που γίνεται όλο και ποιό στενός, από την παρούσα στιγμή ως τον θάνατο.  Στο τέλος του δρόμου υπάρχει ο θάνατος και η αντιμετώπιση με το Θεό, και μετά η αιωνιότητα.  Και όλες αυτές οι πραγματικότητες είναι ήδη μέσα στην προσευχή, σε αυτή την άχρονη πραγματικότητα της Θεικής παρουσίας.  Αυτό που έχει σημασία για τον άνθρωπο, δεν είναι η ποικιλία των γεγονότων που αντιμετωπίζει καθώς ξαπλώνοντε κατά μήκος του μαγικού νήματος που ονομάζεται διάρκεια, αλλά η καρτερία της μνήμης που μας πάει έξω από το χρόνο, και μας υψώνει πάνω από τις ελπίδες μας και τους φόβους μας.  Ετσι, η προσευχή είναι ένας θάνατος, μιά συνάντηση με το θεό, μιά αιωνιότητα της ευδαιμονίας.  Η προσευχή είναι ένα σταθερό σημείο σε αυτό το σύμπαν των ονείρων, και είναι η στενή πύλη που οδηγεί σε όλα αυτά που ο κόσμος και η ζωή έψαχναν μάταια.  Στην ζωή του ανθρώπου τέσσαρες βεβαιότητες είναι τα πάντα: (1) η παρούσα στιγμή, (2) ο θάνατος, (3) η συνάντηση με το Θεό και η αιωνιότητα. Ο θάνατος είναι μια έξοδος, ένας κόσμος που όλο και κλείνει.  Η συνάντηση με το Θεό είναι σαν ένα άνοιγμα προς μια λάμψη φωτός και ένα αμετάβλητο άπειρο.  Η αιωνιότητα είναι μια πληρότητα ύπαρξης καθαρού φωτός.  Και η παρούσα στιγμή είναι ένα σχεδόν άπιαστο μέρος της διάρκειά μας σε αυτή την αιώνια ζωή.  Η προσευχή δείνει στην επίγειος στιγμή το πλήρες βάρος της αιωνιότητας και την θεική της αξία.  Είναι δηλαδή, ένα ιερό πλοίο που μεταφέρει το φορτίο του μέσα από την ζωή και τον θάνατο, προς τις ποιό μακρυνές ακτές, προς την σιωπή του φωτός.    Και ακόμη σε ένα βαθύτερο επίπεδο, που δεν είναι η προσευχή που περνάει μέσα από τον χρόνο επαναλαμβανόμενει, αλλά είναι ο χρόνος που σταματάει μπρος στην ουράνια ενώτητα της προσευχής.  Η διάσταση της προσευχής προέρχεται από το γεγονός ότι απ’ την μια μεριά ο άνθρωπος είναι θνητός, και απ’την άλλη ότι έχει αθάνατη ψυχή.  Ο άνθρωπος θα περάσει απ’ τον θάνατο, και πάνω απ΄όλα πρέπει να ενδιαφέρεται για την αιωνιότητα, που είναι στα χέρια του Θεού.  Σε αυτό το γενικό πλαίσιο, η προσευχή είναι μια έκκληση προς την λύτρωση και μια πράξη πίστης και εμπιστοσύνης.

Τελειώνοντας εδώ, αυτή την διαδρομή προς την Πίστη και την αναζήτηση της «Αλήθειας», κατέληξα ότι εάν σταματήσουμε να ζούμε στην περιφέρεια, που  βλέπουμε τα πράγματα με την λογική και το φανταστικό, και συνδεθούμε με το κέντρο (που αγνοούμε) μέσω της πίστης και της γνώσης, τότε θα δούμε ότι ο Ιησούς Χριστός είναι ο ίδιος η «Αλήθεια» που ψάχνει ο άνθρωπος.  Για αυτή την  Αλήθεια διψά η ψυχή του ανθρώπου για να μπορέσει να προσεγγίσει προς το Θείο.  Βλέπουμε την «Αλήθεια» μέσα από τις θεμελιώδεις εκδηλώσεις της Θείας Αρχής που είναι: η δημιουργία, το πνεύμα, ο άνθρωπος, ο νους, η αποκάλυψη, τα σύμβολα και η Χάρη.